Voor het examen Nederlands moet je verslag doen van je leeservaringen met voor de havo acht en het vwo twaalf door jezelf geselecteerde literaire werken.
Ook moet je de hoofdlijnen van de literatuurgeschiedenis kennen. Op het vwo moeten er van de twaalf te lezen werken minimaal drie uit de periodes voor 1880 zijn.
Literatuurgeschiedenis Tijdlijn
500 - 1500
Middeleeuwen
1500 - 1700
Renaissance, Humanisme, Barok, Reformatie
1700 - 1800
Verlichting, Classisisme, Sentimentalisme
1800 - 1910
Romantiek, Realisme, Naturalisme, Impressionisme, Naturalisme en 'de Tachtigers'
1910 - 1945
Neoromantiek, Expressionisme en Nieuwe Zakelijkheid
1945 - 1970
Tweede Wereldoorlog, de Cobragroep en de Jaren Zestig
1970 -1990
'De Zeventigers', Postmodernisme en de Tweede Feministische Golf
1990 - heden
Generatie Nix, Migrantenliteratuur en het Nieuwe Millennium
Daar gaat Superprof het in deze blog over hebben. We zullen literaire ontwikkelingen van elke periode in het kort beschrijven en enkele auteur(s) uit die betreffende periode noemen.
Omdat het tijdsbestek vanaf de Middeleeuwen tot heden een enorme periode is om te omvatten in één blog, heeft Superprof van elke afzonderlijke periode een aparte blog gewijd. Je wordt daar in de lopende tekst naar verwezen.
Wat je zult ontdekken dat de ene stroming vaak een reactie is op de andere. We hopen in ieder geval dat je met deze informatie je voordeel zult doen. Probeer in elk geval iets uit te zoeken wat je het meest lijkt aan te spreken. Zo wordt lezen een plezier, waar je je hele leven iets aan hebt!
Literatuurgeschiedenis Nederland: Literatuur in de Middeleeuwen
In de Middeleeuwen kon de meerderheid van de mensen niet lezen of schrijven. Literatuur was voorbehouden aan de adel en de geestelijkheid. Tot het einde van de 11e eeuw werd in West-Europa alleen in het Latijn geschreven, de taal van de geleerden, dus van de geestelijkheid.
Daarnaast bestond er een literatuur in de volkstalen, die mondeling werd overgeleverd. Vanaf het einde van de 11e eeuw begon men die teksten in de volkstalen ook op te schrijven.
Daarom laat men de West-Europese literatuurgeschiedenis beginnen rond 1100. We spreken hier alleen over de adellijke literatuur (met name hoofse literatuur), die duurde van 1100-1300 na Christus.
Daarna volgt de periode van de burgerlijke literatuur: 1300-1550 waarin door de economische groei van de steden ook rijke burgers belangrijke opdrachtgevers en lezers worden. In deze periode is vooral een opleving van toneel opvallend.
Genres in die tijd zijn: de voorhoofse ridderromans, hoofse ridderromans, minnezang, mystiek, Marialegendes, Abele spelen, mysterie- en mirakelspelen, sotternieën en moraliteit.
Werken die je voor je lijst zou kunnen lezen:
- Karel ende Elegast;
- Mariken van Nieumeghen;
- Van den vos Reynaerde.
Ben je op zoek naar bijles Nederlands Arnhem? Bekijk ons aanbod privéleraren op Superprof.
Stromingen Nederlandse Literatuur in de 16e en 17e eeuw: Renaissance, Humanisme en Reformatie
Renaissance betekent letterlijk 'wedergeboorte' van de Klassieke Oudheid. In de Middeleeuwen stond God centraal en dit maakt in de Renaissance plaats voor de mens. Ook draaide het in de Middeleeuwen vooral om de hemel en om het geloof.
Later gaat het vooral om de aarde en om de ontwikkeling van de mens. De Renaissance als laatmiddeleeuwse culturele beweging begon in Italië in de veertiende eeuw en verspreidde zich in de volgende eeuwen over het grootste deel van Europa.
Door verschillende geloofsovertuigingen ontstonden er in Nederland stromingen als het Humanisme en de Reformatie.
Vooral de uitvinding van de boekdrukkunst (1445) zorgde ervoor dat nieuwe opvattingen en ideeën makkelijk verspreid konden worden en meer mensen een boek konden aanschaffen.
Genres zijn o.a.: satire, herdersspel, hekeldichten, klassieke tragedie, klucht en sonnet. Werken die je kunt lezen zijn:
- Joost van de Vondel: Gysbreght van Aemstel;
- Bredero: De Spaanschen Brabander Jerolimo.
- Pieter Corneliszoon Hooft: Warenar.
Nederlandse Literatuurgeschiedenis (18de eeuw): Frans Classicisme, de Verlichting en Sentimentalisme
In de achttiende eeuw las en schreef men steeds meer. Alleen, of in genootschappen, salons en leesbibliotheken. Mannen, vrouwen, kinderen verkende nieuwe literaire genres zoals romans, tijdschriften, encyclopedieën en burgerlijke toneelstukken.
Literatuur had een enorme impact op hoe mensen dachten en handelden. In literatuur werden nieuwe denkbeelden uitgetest: utopische romans verbeeldden ideale werelden, sentimentele gedichten riepen op tot inleving met armen en onderdrukten, vlammende traktaten verkondigden radicale, democratische ideeën.
Er ontstonden stromingen als:
Frans-Classisme
Deze stroming probeerde de literatuur van de 17e eeuw te vernieuwen. Het ging hierbij vooral om het toneel.
Verlichting
Kenmerkend voor de literatuur uit deze tijd zijn de vele moralistische geschriften en de opbloei van genres als het reisverhaal en de robinsonade. Ook de roman kwam in deze periode echt op als apart genre en in uiteenlopende vormen.
Deze stroming behelsde een overdrijving van romantische gevoelens, die zich uitte in een sterke overgevoeligheid, en het zoeken naar zaken die medelijden en tranen konden opwekken.
Genres waren: de briefroman, tijdschriften, imaginaire reisverhalen, kindergedichten en essays. Leesvoer voor je lijst zijn o.a.:
- Pieter Langendijk: Het Wederzijds Huwelijksbedrog;
- Betje Wolff en Aagje Deken: de Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart;
- Rhijnvis Feith: Julia;
Voor extra ondersteuning kun je ook overwegen om bijles Nederlands Hilversum te volgen.
Nederlandse Literatuurgeschiedenis (19de eeuw): Romantiek en Realisme
De Romantiek was voor alles een tegenreactie op de Verlichting. De subjectieve ervaring werd als uitgangspunt genomen.
Hierdoor kwamen introspectie, intuïtie, emotie, spontaniteit en verbeelding centraal te staan. Als bron van weten stelden romantici het niet direct zintuiglijk waarneembare boven de verstandelijk rationele kennis.
Het realisme ontstond in de tweede helft van de 19e eeuw. Het realisme was weer een reactie op de Romantiek. De Romantiek was een uitvlucht uit de wereld van de Industriële Revolutie en maakte een geïdealiseerde wereld.
Het realisme liet juist zien hoe de wereld daadwerkelijk was. De literatuur werd hierdoor geen uitvlucht, maar liet de werkelijkheid zien. Genres zijn: historische romans, knittelvers, parodie, mythen, sagen, sprookjes en legenden. Lezen:
- Guido Gezelle: Vlaamsche Dichtoefeningen;
- Edouard Douwes Dekker (Multatuli): Max Havelaar of De koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij;
- Nicolaas Beets (Hildebrand): Camera Obscura;
Stromingen Nederlandse Literatuur van 1880 tot 1910: het Impressionisme, Naturalisme en 'de Tachtigers'
In de schilderkunst verstaan we onder het impressionisme een subjectieve weergave van de werkelijkheid. Lijnen vervagen, licht en kleur worden heel belangrijk. Dit alles doet de kunstenaar om een bepaalde sfeer op te roepen. Wat schilders met verf doen, proberen schrijvers met woorden te bereiken.
Het naturalisme is een logisch gevolg van het ontstaan van de psychologie en de evolutietheorie. Naturalisten ontkennen dat de mens een vrije wil heeft. Het gevolg hiervan is dat in naturalistische romans het noodlot heel belangrijk is.
Waren er in de kunst al grote veranderingen gaande, in de literatuur zien we een doorbraak met de oprichting van De Nieuwe Gids. In dit tijdschrift stelden een aantal schrijvers dat zij Nederland zouden bevrijden van de gezapige kunst uit de 19e eeuw.
Zijn oeuvre omvat zowel romans die zich afspelen in de Haagse aristocratie als werken die zich in andere tijden en plaatsen situeren, zoals Oud-Egypte.
Uitgangspunten van de ‘Tachtigers’ waren: het l'art pour l'art beginsel, de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie, vorm en inhoud moeten één zijn.
Genres: psychologische roman, familieroman en streekroman. Wat kun je uit deze periode lezen?:
- Marcellus Emants: Een nagelaten bekentenis;
- Louis Marie Anne Couperus: Noodlot;
- Karel Joan Lodewijk Alberdingk Thijm (Lodewijk van Deyssel): Een liefde.
Nederlandse Literatuur Geschiedenis (1910 - 1945): Neoromantiek, Expressionisme en Nieuwe Zakelijkheid
De neoromantiek was een reactie op het naturalisme aan het eind van de 19e eeuw. Het fantasievolle, wonderlijke en lieflijke gaat weer de overhand krijgen op het zakelijke en sombere.
Expressionisten wilden heftig reageren op de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog en de problemen van hun tijd. Zij stellen hun ik centraal en willen hun bewogenheid uitdrukken. Zij wilden tot de kern doordringen.
Bij hen geen regelmatige opbouw van het gedicht, rijmschema’s of metrum, maar het vrije dynamische vers. Klank en ritme worden belangrijk en daarbij komt het gebruik van korte zinnen en het gebruik van het zelfstandig naamwoord in plaats van het bijvoeglijke naamwoord.
In de literatuur betekent dit een afkeer van mooischrijverij: een nuchtere, bondige en zakelijke manier van schrijven waarbij vooral gebruik wordt gemaakt van korte zinnen en trefzekere (zelfstandige) naamwoorden.
Deze stijl wordt ook wel de ‘gewapend-betonstijl’ genoemd. Schrijvers die hierdoor beïnvloed zijn, schreven veel in het tijdschrift 'Forum'.
Genres: het vrije dynamische vers, toekomstroman, memoires. Werken die je kunt lezen zijn o.a:
- Hendrik Marsman: Herinnering aan Holland;
- Paul van Ostaijen: Bezette stad (dichtbundel met daarin het populaire Boem Paukeslag)
- Ferdinand Bordewijk: Blokken, Knorrende beesten, Bint.
Nederlandse Literatuurgeschiedenis (1945 - 1970): de Tweede Wereldoorlog, de Cobragroep en de Jaren Zestig
Na de Tweede Wereldoorlog verschenen er ontluisterende romans. De hoofdpersonen daarin geloven nergens meer in, hebben geen belangstelling voor kunst of wetenschap, en zijn geobsedeerd door lichamelijk verval.
De Beweging van Vijftig werd in gang gezet door jonge dichters en is onmogelijk los te zien van de onvrede met het conservatisme van de oudere generatie.
Zij werden geïnspireerd door de schilders van de Cobra-beweging, die zochten naar een spontane, experimentele manier van schilderen, zonder al te veel theoretische ballast.
De Vijftigers gebruiken net als de expressionisten, bijna geen rijm (althans geen eindrijm), geen regelmatige versvormen en ook laten zij vaak interpunctie (punten, komma's en andere leestekens) en hoofdletters achterwege in hun gedichten.
Vaak weet je niet waar de ene zin ophoudt en de volgende begint. Zo worden zinnen vaak voor meerdere uitleg vatbaar. Hiermee wilden zij de invloed van het logisch denken verkleinen.
Goeie literatuur bezit het vermogen ons met andermans ogen te laten zien.
Gerrit Komrij
Deze vorm van dichten werd ook wel experimenteel, experimentele poëzie of vrije poëzie genoemd en de Vijftigers staan daarom ook bekend als de Experimentelen.
Na de vrije opvattingen van de literaire beweging de Vijftigers, predikten de Zestigers een nieuw realisme. De belangrijkste vertegenwoordigers hadden zich geschaard rond het tijdschrift Gard Sivik en De Nieuwe Stijl en het Amsterdamse tijdschrift Barbarber.
Verwant met de Amerikaanse popart zochten zij hun inspiratie in de werkelijkheid, en vond dit bijvoorbeeld in reclameteksten. Genres zijn: de betekenisroman, het beeldverhaal, de readymade en de column. Lezen:
- Gerard Reve: De Avonden;
- Harry Mulisch: Het stenen Bruidsbed;
- F. Hermans: De donkere kamer van Damokles.
Literatuurgeschiedenis Nederland (1970 - 1990): de Zeventigers, Postmodernisme en de Tweede Feministische Golf
Vanaf de jaren 1970 bereikte de literatuur een veel groter publiek dan voorheen dankzij de toename van de welvaart en het aantal hooggeschoolden. De oplagecijfers van veel moderne Nederlandse romans stegen.
De toegenomen belangstelling voor literatuur kwam tot uiting in de ruime boekenpagina's en de vele literaire bijlagen in kranten en andere tijdschriften
In de jaren zeventig ontstonden nieuwe impulsen. Er groepeerde zich een aantal jonge prozaschrijvers die opnieuw kleinschalige, voor iedereen bevattelijke verhalen wilden vertellen. Zij schreven in 1970 samen het Manifest voor de jaren zeventig.
Als tegenhanger werd in 1974 het literaire tijdschrift De Revisor opgericht. Ze zetten zij zich af tegen de toenmalige realistische, anekdotische literatuur.
Het uitgangspunt van de postmodernisten was dat er geen objectieve werkelijkheid bestaat die met taal kan beschreven worden. Zij stelden vitalisme en spontaniteit tegenover het te grote intellectualisme van hun modernistische voorgangers.
Het postmodernisme kan ook geïnterpreteerd worden als radicale voortzetting van het modernisme, in plaats van als tegenreactie.
De jaren 1970 waren ook de jaren van de tweede feministische golf. Schrijfsters gaven sindsdien de rol en de positie van de vrouw een prominente plaats in hun werk. Genres vervagen. Wat kun je bijvoorbeeld lezen:
- Anja Meulenbelt: De schaamte voorbij;
- F.Th. van der Heyden: De sandwich;
- Boudewijn Büch.
Nederlandse Literatuur Geschiedenis (1990 - heden): Generatie Nix, Migrantenliteratuur en het Nieuwe Millennium
De literatuur heeft het moeilijker. Er moet meer en meer geconcurreerd worden met massamedia als televisie en internet.
Daar staat tegenover de bloei van literaire festivals: literatuur wordt een evenement, onderdeel van een avondvullend programma met vermaak en persoonlijk contact met de schrijvers. De podiumdichter niet meer weg te denken uit de Nederlandse literatuur.
Deze term werd ontleend aan de roman Generation X (1991) van de Canadees - Amerikaanse auteur Douglas Coupland.
Ze zouden het levensgevoel van de huidige jonge volwassenen verwoorden: zij die zich slechts lijken te interesseren voor seks, drugs, drank en de op dat moment in de mode zijnde muziek, en alle traditionele ‘burgerlijke’ normen en waarden verwerpen.
Ontstaan migrantenliteratuur, literatuur die is geschreven door auteurs die met of zonder hun ouders naar het buitenland zijn geëmigreerd. Bij deze auteurs betekent het veranderen van woonplaats meestal een taalverandering en/of een nationaliteitsverandering.
Aan het einde van de 19e eeuw probeerden schrijvers hun romans opnieuw maatschappelijk gewicht te geven. Er is een verlangen naar nieuwe oprechtheid voorbij ironie en relativisme.
Aan het begin van het nieuwe millennium verscheen de ene roman na de andere over problemen als de vluchtelingen- of de financiële crisis, terrorisme of populisme.
We lezen over asielzoekers en terroristische aanslagen, over dierenactivisme, vluchtelingen of over de multiculturele identiteit. Het gaat daarbij altijd om vragen die de actualiteit overstijgen. Genres bestaan niet echt meer. Lezen voor je lijst, bijvoorbeeld:
- Ronald Giphart: Ik ook van jou;
- Abdelkader Benali: Bruiloft aan zee;
- Maarten van der Graaff: Vluchtautogedichten.
Literatuurgeschiedenis Nederlands: Voorbereiding op je Literatuurexamen
Het lezen van boeken is niet voor iedereen een plezier, maar om je diploma te behalen moet je het toch doen. Toch blijft verplicht lezen iets heel anders dan vrijetijd lezen. Verplicht lezen betekent dat je veel moet kunnen vertellen de schrijver, zijn tijd en bedoeling van zijn/haar werk.
Als je hulp nodig hebt voor je Nederlandse literatuurexamen dan kun je de hulp inschakelen van een bijlesdocent Nederlands van Superprof. Zij kunnen je helpen bij de literatuurgeschiedenis, begrippen en ontwikkelingen door de eeuwen heen.
Ze kunnen je adviseren over je leeslijst, hoe je de boeken het beste kunt lezen en analyseren. Bovendien leren ze je samenvattingen te maken, die je vlak voor het examen snel nog even kunt nakijken. Je kunt al bijles Nederlands vinden vanaf € 15,-! Bovendien is de eerste les meestal gratis! Zoek je bijles Nederlands online? Dit is ook mogelijk bij Superprof.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
