Na onze blog over de Middeleeuwen waarin men het leven meer als een straf zag, ging men in de periode daarna wat meer van het leven genieten.
Renaissance betekent letterlijk 'wedergeboorte' van de Klassieke Oudheid. In de Middeleeuwen stond God centraal en dit maakt in de Renaissance plaats voor de mens.
Ook draaide het in de Middeleeuwen vooral om de hemel en om het geloof. Later gaat het vooral om de aarde en om de ontwikkeling van de mens.
De Renaissance als laatmiddeleeuwse culturele beweging begon in Italië in de veertiende eeuw en verspreidde zich in de volgende eeuwen over het grootste deel van Europa.
Meestal wordt de Renaissance in drie fasen ingedeeld:
- De Vroege Renaissance (ca. 1350-1500, met als centrum Florence);
- De Hoge Renaissance (van 1500-1530 in met name Florence, Rome, Venetië en Milaan en verbreiding invloed naar heel Europa);
- De Late Renaissance (ook wel Maniërisme genoemd) van ongeveer 1530-1600.
Historische context: Renaissance, Reformatie en Humanisme
De Nederlanden maakte net zoals elders in Europa een bloeiperiode door van kunsten en letteren. Er kwamen steeds meer rijke mensen en de mensen kregen steeds meer vrije tijd.
Niet alleen de adel beschikte over vrije tijd, maar ook de burgers. De mensen deden spelletjes, dronken gezellig iets samen, studeerden of maakten muziek.
De meest in het oog springende verandering was wel dat er een scheiding kwam tussen het privéleven en het openbare leven. In de Middeleeuwen was er nauwelijks sprake van privacy, ook niet voor de rijken.
Ook werd de hygiëne steeds belangrijker. De meeste steden verbeterden het rioleringssysteem en begonnen aandacht te schenken aan de verwerking van afval. Rijke mensen hadden soms een eigen bad, de mensen die dat niet hadden gingen naar badhuizen.
Aan het eind van de Middeleeuwen waren de Nederlanden onderdeel van het koninkrijk Spanje. Er was één vorst, maar geen eenheid. Karel V en later zijn opvolger Filips II, wilden er een sterke staat met één vorst (eenheidsstreven) en één (rooms-katholiek) geloof van maken.
Even tussendoor: zoek je toevallig naar bijles Nederlands Nijmegen of ergens anders? Superprof biedt uitstekende bijlesleraren in jouw omgeving!
Humanisme en Reformatie
Maarten Luther (1483-1546) en Johannes Calvijn (1509-1564) waren kerkhervormers en zette zich af tegen het Katholieke geloof.
De Duitse Maarten Luther besluit om zijn kritiek op de kerk te uiten. Hij schrijft 95 ‘stellingen’ waarin hij de wantoestanden in de kerk, waaronder de aflaathandel, aan de kaak stelt.
De belangrijke misstand of dwaling was de aflaathandel, waarmee mensen door een aflaat te kopen vergeving van zonden zouden ontvangen. Ze konden dat zelfs afkopen van reeds overleden mensen.
Door de uitvinding van de boekdrukkunst in 1455 konden de stellingen gedrukt worden en zich snel verspreiden door heel Europa. Luther’s 95 stellingen worden gezien als het begin van de Reformatie (kerkhervorming), waar hij een grote rol in heeft gespeeld.
De Reformatie, ook wel de Hervorming genoemd, was een beweging in de 16e eeuw die de Rooms-katholieke kerk wilde verbeteren. Het leidde echter uiteindelijk niet tot de gewenste hervormingen in de Katholieke kerk, maar tot een kerksplitsing. Door de reformatie ontstonden er hierdoor twee grote christelijke geloven: het katholicisme en het protestantisme.
Johannes Calvijn kwam in de Franse stad Orléans in aanraking met het humanisme en richtte zichzelf op het bestuderen van Bijbelse talen en de Griekse literatuur.
Hij ontwikkelde hierdoor een grotere interesse in de ‘ware godsverering’, door middel van het begrijpen van de Bijbel. Net als Luther vond hij dat er onheilige gebruiken de kerk waren binnengeslopen die niet gebaseerd waren op de Bijbel.
Humanisme is een levensbeschouwing ontstaan als stroming in de Renaissance in Italië, die de nadruk legde op studie van de klassieken en op de menselijke waardigheid en kennis.
Als er één humanistische tekst de kritische en satirische vermogens van de Nederlanders in deze jaren scherpte dan was het wel de Lof der Zotheid (1560) van Desiderius Erasmus.
Zowel het lutheranisme als het calvinisme zijn vormen van het protestants-christelijk geloof. Toch zijn er grote verschillen tussen de twee stromingen, omdat Luther en Calvijn andere ideeën hadden over het geloof en de kerk.
In de Nederlanden verzette men zich hevig tegen het streven van Karel V en Filips II. En nadat in 1566 de Beeldenstorm plaatsvond, begon onder aanvoering van Willem van Oranje de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).
Leer meer via bijles Nederlands Haarlem, met een bijlesleraar van Superprof!
In deze jaren kwamen de Nederlanden in Opstand tegen de koning van Spanje, scheidde het noorden zich af en ging na de Vrede van Münster (1648) als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een glorieuze periode tegemoet, naderhand de ‘Gouden Eeuw’ genoemd.
De Gouden Eeuw in Nederland begint volgens sommigen in 1602 bij de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Anderen plaatsen de aanvang in het beginjaar van het Twaalfjarig Bestand, 1609.
Hoe het ook zij, er volgde een periode van bloei op allerlei gebied. Het ging voorspoedig in Nederland. Het jaar 1672 staat bekend als het Rampjaar.
Volgens een Nederlands gezegde was 'het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos'. Het hoogtepunt van de 'Gouden Eeuw' was voorbij. De Tachtigjarige oorlog werd echter niet alleen met wapens gevoerd maar ook met woorden.
Literaire Ontwikkelingen in de Renaissance: Boekdrukkunst, Individualisme en Kennis
In de Renaissance vonden allerlei literaire ontwikkelingen plaats die een grote impact hadden op de maatschappij.
Boekdrukkunst en Literatuur
Vooral de uitvinding van de boekdrukkunst zorgde ervoor dat nieuwe opvattingen en ideeën makkelijk verspreid konden worden en meer mensen een boek konden aanschaffen.
Terwijl de schrijvers in de middeleeuwen vooral deel uitmaakten van een groep, gingen zij in de zestiende eeuw meer en meer van zichzelf uit. In hun werken vind je dan ook veel meer persoonlijke ideeën dan in de tijd daarvoor.
In de literatuur uit die tijd lezen we veel over opvattingen over geloof en verzet tegen de Spanjaarden. Anna Bijns bijvoorbeeld verdedigde het katholieke geloof en Marnix van St. Aldegonde de reformatie.
De geuzenliederen vertellen ons meer over de strijd tegen Spanje, bijvoorbeeld ‘Slaet opten trommele’ van Arent Dircksz. Vos. Ook het Wilhelmus is een geuzenlied.
Zoek je toevallig naar bijles Nederlands Amsterdam? Superprof staat voor je klaar en biedt uitstekende privéleraren!
Kenmerken van de Literatuur in de Renaissance
- Op allerlei gebieden, zoals de literatuur, muziek, architectuur en kunst vond een sterke oriëntatie plaats op de Klassieke Oudheid. Dit veranderde het mens -en wereldbeeld;
- Een focus op het ‘aardse’ leven en de mens als individueel en uniek wezen. De mens als persoon kwam centraal te staan en men werd meer individualistisch. Tegelijk verdween religie en het leven na de dood meer naar de achtergrond;
- Kennis en brede ontwikkeling werden belangrijk. De breed ontwikkelde intellectueel, die zelf de klassieke bronnen bestudeerde, werd het ideaal. Dit stimuleerde ook het wetenschappelijk denken;
- De intellectuele basis van de Renaissance was het humanisme, een stroming die de nadruk legde op het individu. Humanisten waren geschoold in grammatica, retorica, geschiedenis en filosofie;
- De uitvinding van de boekdrukkunst zorgde ervoor dat de ideeën van de Renaissance zich goed konden verspreiden.
- Het humanisme oefende ook zijn invloed uit op de kunst. Er werd geprobeerd menselijke emoties te laten zien in schilderijen en om zo realistisch mogelijk te schilderen. Menselijke lichamen en dieren werden hiervoor bestudeerd, om ze levensecht na te kunnen maken. Ook werd er een nieuwe schildertechniek uitgevonden, waardoor er voor het eerst geschilderd werd in perspectief;
- De thema’s van veel kunstwerken waren wel nog meestal religieus, aangezien de kerk een grote opdrachtgever was. Dit was dus een voortzetting van de middeleeuwen. Er werden echter steeds vaker ook andere dingen afgebeeld, zoals mythologische gebeurtenissen en menselijke portretten;
- Ook in de architectuur werd inspiratie gezocht bij de bouwwerken van de klassieke oudheid. Er werden paleizen en kerken gebouwd die op de Griekse en Romeinse tempels leken, met koepels en zuilen;
- Men ging op ontdekkingsreis en er ontstonden nieuwe handelsroutes.
De Renaissance had ook gevolgen, o.a. een conflict met de kerk. Door het bestuderen van de originele bronnen kwamen humanisten erachter dat de vertaalde versies van de Bijbel niet altijd klopten.
Ze ontdekten dat de kerk verschillende gebruiken had die niet gebaseerd waren op de originele bijbel. Dit leidde tot toenemende kritiek op de kerk, wat uiteindelijk zou leiden tot de Reformatie.
Literatuur en haar Genres: Soorten Literatuur in de Renaissance
Naast geschiedschrijving en geuzenliederen ontstonden er nog veel meer genres:
- De satire is het spottend, maar treffend neerzetten van een persoon of situatie om te tonen dat er best wel vreemde dingen gebeuren in de wereld;
- De pastorale of het herderspel is geïnspireerd op het landleven. Het wordt geïdealiseerd ten opzichte van het stadsleven. De hoofdpersonen hebben een edel karakter: het zijn herders die macht en geld niet belangrijk vinden, en de voorkeur aan hun geliefde geven;
- Gelegenheidsgedichten zijn gerelateerd aan bijzondere gebeurtenissen, zoals een huwelijk, geboorte, overlijden of promoties;
- De Klassieke tragedie gaat over de ondergang van een hooggeplaatst persoon omdat hij in zijn overmoed of door een vergissing of pure pech de grenzen heeft overschreden van wat een mens mag doen. Hij heeft de natuurlijke orde in de wereld verstoord. Hiervoor wordt hij - schuldig of niet - gestraft door de goden. Door zijn leed ondergaat hij een loutering (‘catharsis’), waardoor hij ofwel een nieuw mens wordt ofwel krankzinnig wordt of zelfmoord pleegt;
- Hekeldichten zijn gedichten waarin iets 'gehekeld' (aangevallen) wordt; het is nauw verwant aan de satire; het belangrijkste verschil is dat de satire vrijwel altijd een humoristisch aspect heeft en het hekeldicht vrijwel nooit;
- Een klucht is een kort toneelstuk gekenmerkt door overdreven, komisch bedoelde situaties. Een grote rol speelt de vermomming of persoonsverwisseling;
- Een emblemata is eigenlijk een plaatje met een praatje. Een afbeelding met een motto en een gedicht. De lezer moest deze drie combineren om de bedoeling van het embleem te doorgronden;
- De ode is een lofdicht waarin gevoelens van bewondering voor iets of iemand worden uitgedrukt, meestal op tamelijk plechtige toon;
- Het sonnet of klinkdicht is een veertienregelig metrisch gedicht, dat vaak de liefde als onderwerp heeft;
- Een puntdicht, epigram of sneldicht is een kort gedicht met een geestige pointe of pakkende gedachte. Vaak bevat het een woordspeling.;
- Een blijspel is een toneelstuk waarin mensen en hun handelingen in het dagelijkse leven op een vrolijke of lachwekkende manier voorgesteld worden;
- Een biografie is levensbeschrijving van een persoon.
Auteurs en Titels
Beroemde auteurs uit die tijd waren:
- Jan van der Noot (1540-1606) is vooral bekend door zijn dichtbundel Het Bosken (ode en sonnet);
- Roemer Visscher (1547-1620) is bekend geworden door zijn emblematabundel Sinnepoppen.
- Joost van den Vondel (1587-1679) schreef o.a. gelegenheidsgedichten, treurspelen, hekeldichten en sonnetten. Hij werd ook wel de Prins der Dichters genoemd. Zijn bekendste werken zijn: Gijsbrecht van Aemstel, Lucifer en Kinder-lyck;
- Constantijn Huygens (1596-1687) staat bekend als een van de grootste dichters uit de Gouden Eeuw. Denk aan de Constantijn Huygensprijs. Zijn bekendste dichtwerk is Vitaulium. Hofwijck, Hofstede vanden Heere van Zuylichem onder Voorburgh. Huyghens schreef daarnaast ook toneelstukken, o.a. de klucht Trijntje Cornelis;
- Pieter Corneliszoon Hooft (1581-1647) schreef sonnetten, diverse toneelgenres en historiewerken. Zijn bekendste werken zijn: Granida, Warenar en Geeraerdt van Velzen;
- Gerbrand Adriaanszoon Bredero (1585-1618) schreef gedichten, kluchten, blijspelen en tragikomedies. Bekende werken van zijn hand zijn o.a. De klucht van de koe en de Spaanschen Brabander;
- Jacob Cats (1577-1660) schreef veelal didactische gedichten, bijvoorbeeld Houwelijk. Hij is vooral bekend om de zin: 'Kinderen zijn hinderen, zei vader Cats'.
- Dirck Volkertsz. Coornhert (1522-1590) was religieus humanist en schreef veel geschriften op het gebied van theologie, moraal, strafstelsel en staatsinrichting. Hij schreef ook een paar toneelstukken: Comedie van de Rijckeman en Comedie van Lief en Leedt;
- Carel van Mander (1548-1606) was kunstschilder en schrijver. Hij schreef o.a Het schilder-boeck (1604);
- Marnix van St. Aldegonde (1540-1598) was schrijver, diplomaat, geleerde en raadgever van Willem van Oranje. Hij wordt ook genoemd als auteur van het Wilhelmus, het Nederlandse volkslied. Of hij daadwerkelijk de schrijver is staat echter niet vast;
- Anna Bijns (1493-1575) was refreinlerares en lerares. Ze was de eerste auteur in de Nederlandse literatuur die haar grote succes vooral dankte aan de drukpers. Nog tijdens haar leven verschenen verschillende gedrukte verzamelingen van haar refreinen. Haar kernspreuk was: 'Meer suers dan soets'. De eerste uitgave van haar debuut, het Schoon ende suverlijc boecxken inhoudende veel constige refereinen kwam uit in 1528.
Ben je geïnteresseerd in bijles Nederlands? Superprof biedt privéleraren en bijles Nederlands bij jou in de buurt!
Hoe Kan Superprof je Helpen?
Het lezen van boeken is onderdeel van de wettelijke kerndoelen voor Nederlands en van de eindexameneisen havo/vwo. In het vmbo en de onderbouw van havo/vwo staan kennismaking met boeken en leesplezier voorop.
In de bovenbouw van havo/vwo draait het om literatuurgeschiedenis en de leeslijst. Havisten moeten acht boeken lezen en vwo'ers twaalf (waarvan drie voor 1880).
Het lezen van boeken is niet voor iedereen een plezier, maar om je diploma te behalen moet je het toch doen. Als je hulp nodig hebt voor je Nederlandse literatuurexamen dan kun je de hulp inschakelen van een bijlesdocent Nederlands van Superprof.
Zij kunnen je helpen bij de literatuurgeschiedenis, begrippen en ontwikkeling in de Renaissance. Ze kunnen je adviseren over je leeslijst, hoe je de boeken het beste kunt lezen en analyseren.
Bovendien leren ze je samenvattingen te maken, die je vlak voor het examen snel nog even kunt nakijken. Je kunt al een bijlesdocent Nederlands vinden vanaf € 15,-! Meestal is de eerste les meestal gratis!
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
