Er was niet één enkel moment waarop Ierland onafhankelijk werd. De Ierse onafhankelijkheid is een veel langer verhaal, met opstanden, politieke omwentelingen en gewapende strijd. Van de Paasopstand van 1916 tot de Ierse onafhankelijkheidsoorlog, het Anglo Irish-verdrag van 1921 en de Ierse Vrijstaat in 1922, de belangrijkste gebeurtenissen, bewegingen en figuren hebben tientallen jaren hun sporen nagelaten in Ierland. Wie zich afvraagt wanneer is Ierland onafhankelijk geworden, komt al snel uit bij precies deze periode.
Ierland onder Brits gezag: een lange geschiedenis van verzet
Wanneer we spreken over Ierland onafhankelijkheid, bedoelen we meestal onafhankelijkheid Ierland van het Britse bestuur.
Eerder in de Ierse geschiedenis was het eiland al bewoond door mesolithische, neolithische, klokbekercultuur en bronstijdculturen, waarna Keltische stammen migreerden die uiteindelijk de dominante cultuur in het gebied werden.
Noorse Vikingen overvielen en vestigden zich in kustgebieden in de 8e en 9e eeuw, voordat zij uiteindelijk opgingen in de Ierse samenleving.
In de 12e eeuw vielen Normandische ridders uit Wales en Engeland Ierland binnen, nadat een afgezetten Ierse koning, Dermot MacMurrough, hen daarom had gevraagd. Zij bouwden kastelen, introduceerden het feodale stelsel en richtten de Pale in. Dit markeerde de eerste echte Britse invasie van Ierland.
Ierland stond tot in de 20e eeuw in een of andere vorm onder Brits gezag, maar de situatie was nooit echt stabiel. De vraag is Ierland onafhankelijk speelde nog lang niet, maar het verzet groeide wel.
De spanningen liepen in de 19e en vroege 20e eeuw hoog op, vooral door discriminatie van de katholieke meerderheid (die beroemd genoeg door Sint Patrick met het christendom in aanraking was gebracht), onteigening van land en economische problemen, die al eeuwenlang voortduurden.
Er was enig draagvlak voor het idee van Home Rule, waarbij Ierland beperkte zelfbestuur zou krijgen binnen het Verenigd Koninkrijk. Toch eisten veel mensen volledige Ierland onafhankelijkheid en de oprichting van een republiek.
De Britten zetten leger en politie in om de controle te behouden, vooral in gebieden als Dublin en Ulster. Maar Iers verzet was constant en paste zich steeds aan. Hoewel sommige opstanden in de 18e en 19e eeuw mislukten, vormde de 20e eeuw een kantelpunt.
De opkomst van Iers nationalisme en Sinn Féin
In het begin van de 20e eeuw was het Ierse nationalisme meer dan een cultureel en politiek streven geworden. Het veranderde in een krachtige eis om volledige Ierse onafhankelijkheid, met een versterkte nationale identiteit die verbonden werd met de Keltische volkeren die het eiland bewoonden voordat de Britse kroon er haar invloed deed gelden.
De Home Rule beweging streefde naar beperkt zelfbestuur binnen het Verenigd Koninkrijk. Veel Ieren raakten gefrustreerd door de vertragingen en compromissen die dit zou meebrengen, omdat zij vonden dat dit de onafhankelijkheid Ierland niet ver genoeg zou brengen.
In 1905 werd Sinn Féin opgericht door Arthur Griffith en de partij won snel aan steun. In eerste instantie streefde Sinn Féin naar een dubbele monarchie in plaats van volledige afscheiding. Na de Paasopstand van 1916 radicaliseerde de beweging echter, nadat de Britten haar verantwoordelijk hielden voor de opstand.
De publieke sympathie voor de leiders van de opstand groeide, net als de steun voor een meer uitgesproken nationalisme in Ierland. Bij de algemene verkiezingen van 1918 was Sinn Féin een republikeinse partij geworden die pleitte voor een volledig onafhankelijke Ierse republiek. In Ierland won de partij een overweldigende meerderheid, weigerde zetels in Westminster in te nemen en vormde de Eerste Dáil Éireann, het revolutionaire Ierse parlement in Dublin.
Dit was een van de eerste en duidelijkste stappen richting directe actie tegen het Britse bestuur in Ierland.
De Paasopstand van 1916: een opstand die alles veranderde
Wat was de Paasopstand van 1916 nu precies?
Wanneer mensen over Ierland onafhankelijkheid spreken, is dit vaak een van de meest genoemde gebeurtenissen. De invloed ervan op de latere Ierse onafhankelijkheidsoorlog en de uiteindelijke onafhankelijkheid Ierland kan moeilijk worden overschat.
Op Paasmaandag 24 april 1916 begonnen Ierse republikeinen in Dublin een gewapende opstand om een einde te maken aan het Britse bestuur.
Ze hoopten een onafhankelijke Ierse republiek te vestigen, maar waren slecht gecoördineerd en hadden weinig brede steun.
Hoewel de Paasopstand van 1916 militair gezien mislukte, wakkerde zij de steun voor Ierse onafhankelijkheid aan. De Britse executie van de rebellenleiders maakte hen tot martelaren en verschoof de publieke opinie in de richting van revolutie.
Toch wisten belangrijke leiders als Patrick Pearse, James Connolly en Joseph Plunkett ongeveer 1.200 rebellen te mobiliseren om belangrijke gebouwen in Dublin te bezetten, zoals het General Post Office (GPO).
Ze riepen in een proclamatie de onafhankelijkheid van Ierland uit, maar de Britse reactie was snel en overweldigend, waarna de opstand werd neergeslagen en een groot deel van het centrum van Dublin in puin lag.
Bijna 500 mensen kwamen om het leven, van wie velen burgers.
De publieke opinie was direct na de opstand gemengd, maar door de executie van 16 leiders door de Britten werd de opstand al snel een symbool en verzamelpunt voor het nationalistische sentiment.
De Britse reactie radicaliseerde de Ierse politiek en meer gematigde nationalistische inspanningen werden als onvoldoende gezien. Iets soortgelijks was eerder gebeurd tijdens de aardappelhongersnood, toen het beleid van de Britse regering een misoogst drastisch had verergerd.
De opstand zelf mislukte, maar legde wel de basis voor de gewapende politieke strijd die de daaropvolgende jaren zou beheersen en uiteindelijk uitmondde in de Ierse onafhankelijkheidsoorlog.
Van opstand naar revolutie: de weg naar oorlog
In plaats van het nationalistische kamp te verzwakken, wakkerde de Britse reactie de steun juist aan.
Sinn Féin koos voluit voor een Ierse republiek, behaalde een verpletterende zege in een groot deel van Ierland en richtte in januari 1919 de Eerste Dáil Éireann in Dublin op.
Ierland werd uitgeroepen tot onafhankelijke republiek en op diezelfde dag werden twee RIC agenten doodgeschoten in Tipperary. Dit wordt algemeen gezien als de eerste daad van de Ierse onafhankelijkheidsoorlog.
Het Irish Republican Army (IRA), dat was voortgekomen uit de Irish Volunteers, begon een gecoördineerde guerrillaoorlog tegen het Britse bestuur. Het doel was om Groot-Brittannië met militaire en politieke druk te dwingen de Ierland onafhankelijkheid te erkennen.
The Irish people will only be free, when they own everything from the plough to the stars.
James Connolly
Lokale besturen begonnen trouw te zweren aan de Dáil en IRA eenheden organiseerden en voerden hinderlagen en overvallen uit op Britse kazernes.
Wat als een politieke verschuiving was begonnen, groeide uit tot een echte revolutie. In plaats van te vragen om hervormingen, maakte Ierland zich actief los van het Britse gezag.
De Ierse onafhankelijkheidsoorlog: guerrillaoorlog in heel Ierland
De Ierse onafhankelijkheidsoorlog duurde van 1919 tot 1921 en stortte Ierland in een harde en ongelijkmatige strijd. Wie zich afvraagt wanneer is Ierland onafhankelijk geworden, komt bijna altijd bij deze periode en deze oorlog uit.
De oorlog werd voornamelijk uitgevochten tussen de IRA en Britse troepen, waaronder de Royal Irish Constabulary (RIC), het Britse leger en de beruchte Black and Tans.
De IRA maakte gebruik van guerrillatactieken, met hinderlagen, overvallen en gerichte aanslagen om het Britse bestuur te ontwrichten en de militaire aanwezigheid uit te putten.
Landelijke gebieden, vooral in Cork, Tipperary en Mayo, waren brandhaarden van verzet, maar het geweld bereikte ook stedelijke centra als Dublin.
Wanneer de IRA kazernes of politiepatrouilles aanviel, was de Britse reactie vaak hard, met het in brand steken van huizen, het arresteren van burgers en standrechtelijke executies.
Een van de bekendste gebeurtenissen was Bloody Sunday op 21 november 1920, toen de IRA 14 Britse inlichtingenofficieren in Dublin vermoordde en Britse troepen reageerden door het vuur te openen op de menigte bij een voetbalwedstrijd in Croke Park. Daarbij kwamen 14 burgers om het leven.
Tegen 1921 stond de Britse regering onder druk in eigen land en werd zij gedwongen te onderhandelen over de toekomst en de Ierse onafhankelijkheid.
De rol van de IRA en de Irish Volunteers
De IRA stond centraal in de strijd om Ierse onafhankelijkheid. De organisatie was voortgekomen uit de Irish Volunteers, die ook hadden deelgenomen aan de Paasopstand.
Waar de Irish Volunteers een losjes georganiseerde nationalistische militie waren, functioneerde de IRA als een veel meer gecoördineerde revolutionaire strijdmacht.
De IRA opereerde in kleine, mobiele eenheden, de zogenaamde “flying columns”, die hinderlagen uitvoerden, sabotage pleegden en politieposten en Britse konvooien aanvielen.
De lokale bevolking zorgde voor onderduikadressen, inlichtingen en bevoorrading. Daardoor liepen burgers wel het risico op Britse represailles.
Het inlichtingenapparaat van de IRA, vooral in Dublin, was opmerkelijk effectief en drong zelfs door tot in Britse veiligheidsdiensten.
Er waren plenty uitdagingen, maar door de gedecentraliseerde aanpak konden de Britten de beweging niet uitschakelen. De kracht van de IRA lag erin dat het geen conventioneel leger was. Het was flexibel, diep geworteld in de Ierse gemeenschap en voerde een uitputtingsslag, die Groot-Brittannië uiteindelijk dwong de roep om Ierland onafhankelijkheid serieus te nemen en onderhandelingen te starten.
Britse troepen in Ierland: RIC, Black and Tans en de Auxiliaries
Aan Britse zijde werden verschillende bestaande en nieuwe eenheden ingezet. Het bestaande politiekorps, de RIC, werd al snel het belangrijkste doelwit van de IRA.
Daarbij kwamen twee omstreden eenheden: de Black and Tans en de Auxiliaries. De Black and Tans bestonden grotendeels uit haastig gerekruteerde veteranen uit de Eerste Wereldoorlog, die slecht waren getraind.
Guerrillaoorlog
Flying columns
Lokale steun
Hinderlagen en overvallen
RIC (Royal Irish Constabulary)
Black and Tans
Auxiliaries
Harde represailles
De Black and Tans stonden berucht om hun gebrek aan discipline, hun wreedheid en represailles tegen burgers. Ze staken vaak dorpen in brand, vielen huizen binnen en sloegen hard terug na IRA aanvallen.
De Auxiliaries waren een meer elitaire paramilitaire groep van voormalige Britse officieren, maar ook zij traden zeer hard op.
Politiek gezien wakkerden deze groepen vooral de verontwaardiging aan, in Ierland zelf en in Groot-Brittannië. De binnenlandse en internationale opinie verschoof daardoor steeds meer richting de Ierse zaak en de wens om een einde te maken aan het geweld rond de Ierse onafhankelijkheidsoorlog.
De Government of Ireland Act en de deling van het eiland
De Government of Ireland Act werd in 1920 aangenomen, terwijl de Britse regering probeerde de crisis onder controle te krijgen.
De wet stelde voor om Ierland op te delen in twee afzonderlijke entiteiten: Noord-Ierland en Zuid Ierland, elk met een eigen parlement binnen het Verenigd Koninkrijk.
Dit werd in het zuiden afgewezen, maar de protestantse meerderheid in het noorden, die vreesde voor een door katholieken geleide Ierse republiek, richtte in mei 1921 formeel Noord-Ierland op, met Belfast als hoofdstad.
Deze deling legde de basis voor blijvende verdeeldheid op het eiland en zaaide het zaad voor langdurige politieke en sektarische conflicten.
Het Anglo Irish-verdrag: compromis en controverse
In juli 1921 werd een wapenstilstand afgekondigd tussen de Britse regering en de IRA. Het Anglo Irish-verdrag werd op 6 december 1921 ondertekend en legde de basis voor de Ierse Vrijstaat.
De Ierse Vrijstaat werd een zelfbesturende dominion binnen het Britse Gemenebest. Hoewel deze status veel autonomie gaf, moesten leden van het nieuwe parlement van de Vrijstaat een eed van trouw aan de Britse kroon afleggen. Voor veel Ierse republikeinen was dit moeilijk te verenigen met hun ideaal van volledige Ierse onafhankelijkheid.
Sommigen zagen het verdrag als een stap in de richting van volledige Ierland onafhankelijkheid, terwijl anderen vonden dat het verraad pleegde aan de Ierse republiek die in 1916 was uitgeroepen. De vraag is Ierland onafhankelijk werd daarmee een kwestie van interpretatie: formeel deels, politiek nog niet volledig.
Het ontstaan van de Ierse Vrijstaat en de burgeroorlog
Na de ratificatie van het Anglo Irish-verdrag raakte het land, en ook de republikeinse beweging, diep verdeeld. Nog geen jaar later brak de Ierse burgeroorlog uit.
De burgeroorlog, die in juni 1922 begon, kostte ongeveer 2.000 mensen het leven. Het leger van de Vrijstaat wist de anti-verdragsvleugel van de IRA uiteindelijk te verslaan, mede dankzij betere organisatie en door de Britten geleverde wapens.
Dit was echter niet het einde van de weg naar Ierse onafhankelijkheid. De volledige losmaking van Groot-Brittannië zou nog decennia duren. Pas in 1949, met het uitroepen van de Republiek Ierland, kon men ondubbelzinnig zeggen wanneer Ierland onafhankelijk geworden is in de juridische en symbolische zin.
1905
Sinn Féin opgericht
1916
Paasopstand
1919 tot 1921
Onafhankelijkheidsoorlog
1921
Anglo Irish-verdrag ondertekend
1922 tot 1923
Burgeroorlog
1949
Republiek Ierland uitgeroepen
Erfenis van de strijd: hoe de onafhankelijkheid de moderne staat vormde
De Ierse Vrijstaat luidde een nieuw politiek tijdperk in, maar bracht ook diepere verdeeldheid met zich mee.
Ierland was gebroken, met Noord-Ierland dat deel bleef uitmaken van het Verenigd Koninkrijk, en de nieuwe Ierse Vrijstaat, waar een scheidslijn liep tussen degenen die de nieuwe situatie accepteerden en degenen die bleven vechten voor een volledig onafhankelijke Ierse republiek.
In de loop van de tijd ontwikkelde de Vrijstaat zich tot de Republiek Ierland, die in 1949 het Britse Gemenebest verliet. Daarmee kreeg de Ierse onafhankelijkheid haar definitieve vorm en werd de vraag wanneer is Ierland onafhankelijk geworden formeel beantwoord: via een lang, gelaagd proces van opstand, Ierse onafhankelijkheidsoorlog, deling en geleidelijke staatsvorming.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
