In zijn essay "The Awful German Language", merkte de Amerikaanse auteur Mark Twain op: "Sommige Duitse woorden zijn zo lang dat ze een perspectief hebben."
Hij doelde natuurlijk op de merkwaardig Duitse gewoonte om verschillende zelfstandige naamwoorden aan elkaar te verbinden tot een nieuw woord.
Dit kan leiden tot nogal bizarre constructies zoals:
- "Feuerwehrsicherheitanlage" (brandweer veiligheidsmechanisme)
- "Netzwerkassistenzdienst" (netwerkhulpdienst)
- "Autoscheibenreparaturstelle" (een plaats waar je autoruiten kunt laten repareren)
In 2013 verdween het officieel langste Duitse samengestelde zelfstandig naamwoord ("Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz") uit de taal. Het had 63 letters. Het haalde zelfs het nieuws.
Samengestelde woorden bestaan ook in het Nederlands
Leuk feitje: ook in het Nederlands zijn we niet onbekend met samengestelde woorden. Zo worden bijvoorbeeld de woorden 'huis' en 'baas' samengevoegd tot 'huisbaas'.
Zo zijn er nog meer voorbeelden te bedenken:
- Door en lopen: doorlopen
- Lucht en have: luchthaven
- Laptop en hoes: laptophoes
Zoek je naar een taalcursus Duits? Volg je les gerust via Superprof. Onze leraren staan voor je klaar!
Hoe maak en leer je Duitse samengestelde woorden?
Determinatieve samenstellingen, of samenstellingen met een hoofdwoord dat door andere wordt gekwalificeerd, kunnen bestaan uit:
- Zelfstandig naamwoord + zelfstandig naamwoord ("Flugzeug" = "der Flug" + "das Zeug" = het vliegende ding = vliegtuig)
- Werkwoordstam + zelfstandig naamwoord ("Liegestuhl" = werkwoordstam van "Liegen" + "der Stuhl" = een stoel voor liggen = ligstoel)
- Bijvoeglijk naamwoord + zelfstandig naamwoord ("Rotwild" = "rot" + "das Wild" = rood wild = een soort hert, Cervus elaphus)
- Bijwoord + zelfstandig naamwoord ("Mitbringsel" = "mit" + "Bringsel" (van "bringen") = met-brengen = een souvenir)
En andere combinaties:
- Bijvoeglijk naamwoord + bijvoeglijk naamwoord ("rotbraun", roodbruin)
- Bijvoeglijk naamwoord + werkwoord ("falschparken", illegaal parkeren)
Deze kunnen allemaal worden uitgebreid met nog meer woorden:
- "Flugzeugsitz" = vliegtuigstoel
- "Liegestuhlbezug" = hoes voor een luie stoel
- "Rotwildgehege" = verblijf voor edelherten
- "Mitbringseltasche" = een souvenirtasje
Ben je op zoek naar bijles Duits bij jou in de buurt? Laat je gerust helpen door een van onze privéleraren via Superprof. Onze leraren Duits helpen je graag!
Lessen Duits & op maat samengestelde zelfstandige naamwoorden
Bij het leren van Duits is het belangrijk te beseffen dat er twee hoofdtypen samengestelde woorden zijn:
- Woorden die je in het woordenboek kunt vinden en die toevallig bestaan uit twee andere woorden
- Verzonnen woorden die een Duitser heeft bedacht voor een specifieke gelegenheid en om niet-Duitsers te verbazen.
Duitse samengestelde zelfstandige naamwoorden uit het woordenboek leren
Je pakt je woordenboek (of opent je browser) en voilà: daar, onder "Handschuh", staat de definitie "handschoen". Oh, ok, (of eventueel: wunderbar!) zeg je, en gaat verder met je leven. Maar het kan ook leuk zijn om deze wat nader te bekijken.
De meeste mensen krijgen een kick van "Handschuh" en ik snap wel waarom. De letterlijke vertaling is "hand schoenen", waardoor je je afvraagt waarom er geen "voet schoenen" zijn voor wat je aan je voeten doet en of Duitsers eeuwenlang met ijskoude handen rondliepen totdat iemand dacht: "Wat als... Wat als we ze omhulden met iets om ze warm te houden? Zoals schoenen, maar dan voor handen?"
Dan is er nog de "koude kast" ("Kühlschrank" = koelkast), de "lerende werker" ("Lehrkraft", een woord voor leraar), de "naakte slak" (een slak, uiteraard - "Nacktschnecke") en het "ezelsbruggetje" ("Eselsbrücke" - een geheugensteun, of een manier voor een ezel om van hier naar daar te komen).
Maar een van mijn favorieten is "Flugzeug." Toen de mens eindelijk het luchtruim veroverde en het vliegen onder de knie kreeg, noemde de Engelstaligen ze "aeroplanes" - van het Griekse "aero", "lucht, de hemel" en "planos", "zwervend". Romaanse talen hielden van een versie van het Latijnse "avis", "vogel", dat we in het Engels terugvinden in "aviation". Duitsers noemden het gewoon "een vliegend ding".
Leer verzonnen Duitse samengestelde zelfstandige naamwoorden
Het wrede is echter dat iedereen twee woorden aan elkaar kan plakken en een samengesteld zelfstandig naamwoord kan maken waar het woordenboek nog nooit van gehoord heeft.
Ik ga dat doen en noem ze Kunstnomen, of kunstmatige zelfstandige naamwoorden. Zie je hoe makkelijk dat was?
En dan is er natuurlijk nog het Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz.
Maar vrees niet! Er zijn manieren om hiermee om te gaan, en als je vloeiend Duits spreekt, zal je ze niet meer zo ontmoedigend vinden.
Duitse woorden leren ontleden
Bij het tegenkomen van samengestelde zelfstandige naamwoorden is het soms moeilijk om vast te stellen wat ze ons willen vertellen. Hier is een kleine stap voor stap gids voor het ontleden van Duitse samengestelde zelfstandige naamwoorden.
- Het hoofdwoord is het LAATSTE woord. De rest is slechts een kwalificatie.Daarbij, en dit is belangrijk, is het het woord dat het geslacht en het type bepaalt. Ik wil je niet afschrikken, maar er zijn ook samengestelde bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden. Dus het eerste wat je moet doen is kijken naar het EINDE van het woord en kijken of je iets kunt identificeren dat je kent. Neem "Kompositwort". Als je achteraan begint is "Wort" de eerste herkenbare groep letters; het betekent woord. "Wort" is neutraal, dus is het "das Kompositwort". Het is ook een zelfstandig naamwoord, dus het moet goed gedeclineerd worden en de juiste plaats krijgen in een zin.
- Ga een beetje terug. Is de rest van het woord ook herkenbaar? In ons voorbeeld gelukkig wel: "Komposit", wat betekent samengesteld of samengesteld.
- Zo niet, kijk dan of je het nog wat verder kunt opsplitsen. "Feuerwehrsicherheitanlage" bestaat uit drie samenstellende woorden: "Anlage", "Sicherheit" en "Feuerwehr" - mechanisme, veiligheid en brandweerman.
- Nu kun je twee kanten op:
- Gewoon afbreken. "Komposit-Wort" en "Feuerwehr-Sicherheit-Anlage" zijn opeens niet meer zo afschrikwekkend! Langere samengestelde woorden kunnen een beginner echter nog steeds verbazen.
- Neem de woorden in omgekeerde volgorde en maak er een zin van. Probeer "ist" (is), "des" of "der" (van) of "für" (voor) toe te voegen: "Ein Wort, was komposit ist" (een woord dat samengesteld is). "Feuerwehrsicherheitsanlage" = "Eine Anlage für die Sicherheit der Feuerwehr" (een mechanisme voor de veiligheid van brandweerlieden).
Laten we voor de grap hier eens naar kijken:
Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz
Het laatste woord in de zin is "Gesetz", wat wet betekent. We weten dus dat het een wet is, wat een begin is.
Als we het verder opsplitsen, krijgen we:
Rind + Fleisch + Etikettierung + Überwachung + (Aufgabe + Übertragung) + Gesetz.
Het volgende woord is lastig omdat het zelf een samengesteld woord is:
"Aufgabenübertragung", samengesteld uit "Auftrag" (meervoud) + "Übertragung" = functie + toewijzing, dus "de toewijzing van een functie".
Onze wet regelt dus hoe bepaalde functies worden toegewezen.
- "Überwachung" is toezicht, bewaking.
- "Etikettierung" is etikettering.
- "Fleisch" is vlees
- "Zwoerd" is rundvlees.
We hebben dus een wet die functies toewijst voor het toezicht op de etikettering van rundvlees. Met andere woorden, er wordt aangegeven wie verantwoordelijk is voor de juiste etikettering van rundvlees.
Gefeliciteerd! Hierna is elk ander woord een fluitje van een cent, of een "Kuchenstück".
Zoek je toevallig naar een cursus Duits bij jou in de buurt? Volg je les gerust via Superprof!
Duits leren gaat over volgorde
Weet je nog dat we zeiden dat het laatste woord het belangrijkste was? Verander de volgorde van de woorden in een samengesteld zelfstandig naamwoord en je krijgt verschillende betekenissen.
Omdat eenhoorns populair zijn, gebruiken we er een om ons punt te illustreren. Neem het woord "Einhornreiter". Het bestaat uit "Einhorn" (een samengesteld zelfstandig naamwoord: een+hoorn), eenhoorn + "Reiter", ruiter. Het laatste woord is het belangrijkste, weet je nog? Dit betekent dat we het hebben over een ruiter, en we leren dat hij niet op paarden rijdt, maar op eenhoorns. Dus "der Einhornreiter" is een eenhoornruiter. Maar als we die verwisselen, krijgen we "Reitereinhorn". Hier is de eenhoorn de laatste, dus daar gaat het om. En het is nu degene die rijdt, niet die bereden wordt. Pardon?
Laten we zeggen dat het een Harley is. Maar we hebben geen copyright voor een echte Harley Davidson, dus moet onze arme eenhoorn op een simpele motor rijden, een "Motorrad." Het wordt een "Motorradreitereinhorn". Als je het hebt over iemand die op een motor in de vorm van een eenhoorn rijdt, heb je een "Einhornmotorradreiter". En als je het hebt over een motorfiets in de vorm van een eenhoornrijder: "Einhornreitermotorrad".
En als het de vorm heeft van een eenhoorn die op een motor rijdt: "Motorradreitereinhornmotorrad". Onthoud dus altijd wie op wie rijdt en wie op wie lijkt.
De lijm die Duitse woorden bij elkaar houdt: De Fuge
Oplettende leerlingen zullen merken dat de woorden niet altijd aan elkaar geplakt worden; verraderlijke kleine letters zoals -e, -en -er of -s glippen er vaak tussen ("Hundekuchen", "Lieblingsessen", "Straßenhund").
Deze worden "Fugenelemente" genoemd. Een snelle blik in Duitse grammaticaboeken leert je dat er geen regels zijn.
Wanneer gebruik je meervoud in het Duits?
Soms is er geen sprake van Fugenelement, maar wordt het woord gewoon in het meervoud gebruikt.
Dit moet alleen gebruikt worden als het zinvol is, een "Straßenhund" is een hond die door meer dan één straat dwaalt, net zoals een "Notenständer" niet slechts één muziekstuk omhoog houdt. Anderzijds gaat een "Handschuh" maar over één hand tegelijk, dus "Hand" hoeft niet in het meervoud.
Bedenk dus bij het maken van je eigen werkwoord of het zelfstandig naamwoord in het meervoud moet, en welk meervoud: met -e ("Hundekuchen"), met -en ("Straßenhund"), met -er ("Kindergarten" - een plaats waar je kinderen opgroeit) of met -s (meestal leenwoorden).
Wanneer een -s gebruiken
Soms geeft een -s een genitief aan, hoewel de samengestelde elementen dat meestal niet nodig hebben. "Muttersöhnchen" (moederskindje) gebruikt het niet, maar "Schiffsdeck" ("der Deck des Schiffes", het scheepsdek) wel.
Woorden die eindigen op -heit, -keit, -ing, -ung krijgen meestal een -s als ze deel uitmaken van een samengesteld woord:
- "Gesundheitsreform" (hervorming van de gezondheidszorg), "Keuschheitsgürtel" (kuisheidsgordel),
- "Werbungsmaterial" (advertentiemateriaal), "Schmetterlingsflügel" (vlindervleugels).
Een -e komt meestal na een werkwoordsstam die eindigt op -g, -b, -d en -t. Een -s wordt toegevoegd als er te veel medeklinkers op een rij staan, waardoor het woord praktisch onuitspreekbaar wordt.
Hopelijk lijken woorden als "Vanilleneiswaffel", "Busunternehmen" of "Freitzeitparkgebühr" nu niet meer zo afschrikwekkend.
En als je twijfelt, denk dan aan de motorrijdende eenhoorn.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
