Zwitserland mag dan een klein land in Midden-Europa zijn, maar vanwege zijn geschiedenis en ligging heeft het verschillende officiële talen: Frans, Duits, Italiaans en Reto-Romaans!
In deze blog willen we vooral het specifieke karakter van de Duitse taal en de Duitse dialecten in Zwitserland toelichten. De meest gesproken taal in Zwitserland is Duits, met ongeveer 65 % van de bevolking (in 2023).
Dit kan worden verklaard door het dominante aantal en de bredere invloed van de Duits-Zwitsers ten opzichte van de niet-Duitse Zwitsers binnen de Zwitserse Confederatie. Daar hebben 17 van de 26 kantons Zwitsers Standaard Duits als officiële taal. Daarnaast hebben ze hun eigen Duitse dialect en unieke manier van spreken.
In Zwitserland is, in tegenstelling tot de buurlanden Duitsland en Oostenrijk, het Zwitsers Duits niet de standaardtaal, maar de dialecten ervan, die gezamenlijk Zwitserduits of Sweizerdeutsch worden genoemd. Het Zwitsers Standaard Duits wordt alleen gebruikt als gemeenschappelijke taal voor formele gelegenheden en officiële documenten om enige homogeniteit in het politieke gebied te brengen.
Net als Duitsland en Oostenrijk heeft Zwitserland, naast de officiële talen, een verscheidenheid aan dialecten in elk taalgebied. Daardoor is het een rijk maar uitdagend land om je in te verplaatsen en bij te houden wat waar gesproken wordt.
Zwitserland is dus een prachtig land dat veel mogelijkheden biedt op verschillende gebieden, van onderwijs, onderzoek tot werk. Kennis van een van de vier talen die in Zwitserland worden gesproken komt altijd van pas als je er ooit gaat reizen of werken.
Duits in Zwitserland
Als Duits de taal is die je wilt leren, is het handig om eerst te weten hoe en waarom het Duits dat in Zwitserland wordt gesproken en officieel wordt gebruikt, verschilt van andere Duitse talen in Midden-Europa.
Het officiële Zwitserse Standaard Duits lijkt sterk op het Duits dat in Duitsland en Oostenrijk wordt gebruikt, met slechts enkele verschillen in woordenschat en fonetiek. Dit komt door het pluricentrische karakter van de Duitse taal.
Toch verschilt het Zwitsers-Duitse dialect drastisch van het Duitse, zozeer zelfs dat Duitsers en Oostenrijkers ondertitels nodig hebben om tv-programma's of interviews in Zwitserland te begrijpen. Zij zullen elkaar ook uiterst moeilijk kunnen verstaan als beide partijen geen Standaard Duits spreken.
Deze situatie lijkt nogal ongewoon omdat we vaak denken dat de Duitse taal een homogene evolutie heeft doorgemaakt. De Duitse talen en dialecten hebben zich echter van land tot land en van regio tot regio anders ontwikkeld, als gevolg van de historische periodes die de Duitse taal heeft gekend.
Als we de geschiedenis van de Duitse taal nader bekijken, heeft deze talrijke periodes en verschillende standaardiseringsgolven doorgemaakt om te komen tot het Standaard Duits dat we tegenwoordig vaak bestuderen en leren.
De Historische Context van de Duitse Taal
De Duitse taal behoort met het Engels en het Nederlands tot de West-Germaanse taal, maar heeft een reeks periodes ondergaan die de huidige Standaard Duitse taal hebben gevormd en doen ontstaan. In elke periode werden verschillende aspecten van de Duitse taal vastgelegd.
De eerste periode begon in de Middeleeuwen met de 'Hoogduitse Klankverschuiving', kenmerkend voor de Oudhoogduitse periode. Dit is een van de belangrijkste periodes omdat we het kunnen beschouwen als de geboorte van de Duitse taal.
In deze periode vond in Midden-Europa een klankverandering plaats die andere West-Germaanse talen niet meemaakten, zoals het Oud-Engels. Dit gebeurde in het centrum van wat tegenwoordig Duitsland heet.
In deze periode werd voornamelijk gesproken met een breed scala aan dialecten en een uitgebreide mondelinge traditie en slechts enkele geschreven teksten die van deze periode getuigen hiervan.
Na de Oudhoogduitse periode kwam de Middelhoogduitse periode tussen 1050 en 1350. Tijdens deze periode bereikte de uitbreiding van de Duitse stammen buiten de oostelijke periferie van het Heilige Roomse Rijk een aanzienlijk geografisch gebied. Dit gebied komt overeenkomt met hedendaagse landen als Oostenrijk, Polen, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Hongarije en Roemenië.
Dit veroorzaakte een aanzienlijke toename van het aantal Duitstaligen buiten de huidige grenzen van Duitsland. Deze periode onderging nog taalkundige veranderingen in de gesproken en geschreven vorm in de verschillende geografische gebieden.
Later begon de ontwikkeling van de moderne Duitse taal met de Vroegnieuwhoogduitse periode, van 1350-1650 door de Duitse filoloog Wilhelm Scherer. In deze belangrijke periode, vond Gutenberg in 1440 de boekdrukkunst uit en begon de Revolutie van de boekdrukkunst.
Maarten Luther vertaalde de Bijbel van het Latijn in Duitse volkstaal (1534). Dit droeg bij aan de standaardisatie in de geschreven vorm van het Duits en de verdringing van het Latijn door het Duits als hoofdtaal in de Duitse staten die deel uitmaakten van het Heilige Roomse Rijk.
Maar pas in het midden van de achttiende eeuw ontstond een algemeen aanvaarde standaard van het geschreven Duits. Dit kwam door het gebruik ervan voor handel en bestuur door het Habsburgse Rijk, dat begon in Oostenrijk maar ook het Midden- en Oost-Europa omvatte.
Het standaardiseringsproces werd voortgezet met de gebroeders Grimm en hun woordenboek. Dit werd gevolgd door het eerste Duden handboek, uitgegeven in 1880, met grammaticale en orthografische regels, waarmee je vertrouwd moet zijn als je Duits hebt gestudeerd of dat binnenkort gaat doen.
Ontwikkeling van het Zwitserduits
Hoe heeft het Duits zich in Zwitserland ontwikkeld en wat omvat het Zwitserduits? Het Zwitserduits vertegenwoordigt niet slechts één dialect, maar veeleer een breed scala aan lokale en regionale dialecten. Deze zijn allemaal afgeleid van het Hoogalemannisch, een andere West-Germaanse taal.
Dit verschil ontstond in de Middelhoogduitse periode rond 1200, toen de Zwabische en Oost-Frankische varianten dominant waren. Bovendien ontstond in deze historische periode de kern van het huidige Zwitserland als verdedigingsbond tegen het Habsburgse Rijk.
Dat betekent dat Zwitserland niet hetzelfde standaardiseringsproces kende als Oostenrijk en Duitsland in deze periode. Het verklaart waarom de Hoogduitse dialecten zoals het Hoogalemannisch in dit deel van Midden-Europa de overhand kregen.
Ben je geïnteresseerd in het volgen van Duitse lessen? Via Superprof kun je aan de slag gaan met lessen Duits, gegeven door een ervaren privéleraar bij jou in de buurt!
Omdat het onderscheid tussen taal en dialect in het begin moeilijk te begrijpen kan zijn, vooral voor het Duits, volgen hier enkele belangrijke verschillen om te helpen illustreren wat er verschilt tussen het Standaard Duits en het Zwitserduits:
- Dit eerste verschil noemden we al. Het Standaard Zwitserduits wordt erkend als de officiële taal. Het Zwitserduits is geen taal is, maar bestaat uit verschillende dialecten die worden gekenmerkt door specifieke woordenschat, uitspraak en unieke zinsbouw;
- Net als in veel andere Duitse dialecten speelt de uitspraak een grote rol. Voor het Zwitserduits komen deze verschillen vooral tot uiting in het ontbreken van tweeklanken (dubbele klinkers). Sommige klanken worden anders uitgesproken, zoals de klank 'ch' die een 'k' wordt. Bijvoorbeeld, het woord 'kalt' (koud) zou in het Zwitserduits 'chalt' worden;
- Een belangrijk verschil: Zwitserse Duitsers gebruiken nooit de naamval! Dat vermindert het aantal relatieve voornaamwoorden en declinaties dat geleerd moet worden;
- Het gebruik van de verkleinvorm is een aanpassing van een woord om het schattiger of kleiner te laten lijken, met de verkleinvorm -li in het Zwitserduits. In het Standaard Duits is de uitgang -chen of -lein. Bijvoorbeeld het woord 'Haus' (huis) wordt 'Häuschen' (huisje) in het Standaard Duits en 'Hüüsliin' in het Zwitserduits.
- Het gebruik van Helvetismen zijn kenmerkend voor het Zwitserduits. Bijvoorbeeld het woord café is 'Beiz' in het Zwitserduits en 'Kneipe' in het Standaard Duits.
Bovendien hebben het Italiaans en het Frans veel woorden in het Zwitsersduits gevormd. Je vindt zelfs Franse woorden in de woordenschat van deze taal. Een voorbeeld is het gebruik van het woord 'merci' in plaats van 'danke' om dankjewel te zeggen.
Daarom is het bij het leren van Duits onontbeerlijk om na te gaan waarom en waar je het willen gebruiken en vooral spreken. Zwitserland erkent weliswaar Zwitsers Standaard Duits als officiële taal, maar het Zwitserduits dialect is met 58,5% (2017) de meest gesproken taal in Zwitserland.
Bedenk dat het leren van Zwitserduits je alleen zal dienen als je in Zwitserland woont, omdat het alleen wordt gesproken door Zwitserse autochtone mensen. Zwitserduits wordt niet gebruikt in een andere context buiten Zwitserland.
Dit is belangrijk om te weten omdat het je zal helpen beslissen welke cursussen en welk niveau van Standaard Duits je nodig hebt om verdere vaardigheden in de Duitse taal te verwerven, of als je alleen Zwitserduits wilt studeren en leren.
Wil je weten of Standaard Duits of Zwitserduits beter past bij jouw doelen? Met online Duits leren via Superprof krijg je begeleiding op maat.
Als je dus overweegt om in Zwitserland te gaan wonen, werken of studeren, kan het leren van Zwitserduits een groot voordeel zijn om de cultuur beter te leren kennen en betere mogelijkheden te vinden.
Het vinden van een leraar die gespecialiseerd is in deze Zwitsers-Duitse zinnen en dialecten kan een uitdaging zijn, maar niet onmogelijk. Superprof stelt je in staat om iemand te vinden die in dit gebied gevestigd en gespecialiseerd is in dit soort Duitse dialecten. Ze kunnen je helpen bij het leren van de Duitse talen.
Ondertussen raden we je aan om dieper te graven in populaire Zwitserse Duitse zinnen. Zo krijg je een beter begrip van de cultuur en uitdrukkingen, zoals 'Znüni', wat 'om negen uur' betekent, maar ook verwijst naar een 'snack halverwege de ochtend', een gemeenschappelijk ritueel en gebruik in heel Zwitserland.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
