De Franse Revolutie ontstond omdat het merendeel van de bevolking het bestaande systeem verwierp. In de nasleep daarvan veranderde Frankrijk van een gepolariseerd, feodaal stelsel in een samenleving die streefde naar gelijkheid en democratie. Politiek, religie, idealen en het dagelijks leven – geen enkel aspect bleef onaangetast. Dit zijn de gevolgen van de Franse Revolutie.
De gevolgen Franse Revolutie waren voelbaar in heel Europa, van afschaffing van monarchieën tot nieuwe ideeën over vrijheid en gelijkheid.
Wat gebeurde er na de Franse Revolutie?
Heel lang genoot slechts een klein deel van de bevolking in Frankrijk een fatsoenlijk of comfortabel leven. De Revolutie maakte daar op radicale wijze een einde aan. Het was een bloedige, gewelddadige periode waarin velen het leven lieten – van royalty’s tot religieuze figuren.
De Franse Revolutie gevolgen reikten verder dan Frankrijk zelf en leidden tot langdurige veranderingen in machtsstructuren. Frankrijks Terreur blijft tot op de dag van vandaag een van de gruwelijkste periodes in de wereldgeschiedenis. Maar de resultaten van de Revolutie waren minstens zo ontwrichtend, zij het op een andere manier.
Met dat hoofdstuk afgesloten moesten de Fransen een regering opbouwen die aansloot bij de idealen die ze nu omarmden. De raden en vergaderingen uit de revolutietijd gaven hun enig inzicht in wat werkte – en wat zeker niet.
Tijdlijn van revolutionaire gebeurtenissen
1789
De drie standen komen bijeen (geestelijkheid, adel en burgers)
De Derde Stand (burgers) eist meer politieke vertegenwoordiging
1790
De Nationale Vergadering wordt gevormd
De Derde Stand zweert te blijven om mee te werken aan de vorming van een regering
1791
De Vergadering stelt een grondwet op
Die voorziet in een beperkte monarchie
1794
De Terreur eindigt
Robespierre wordt geguillotineerd
1795
De Thermidoriaanse Reactie leidt tot oprichting van het Directoire
Een vijfkoppig uitvoerend orgaan dat Frankrijk tot 1799 bestuurde
In augustus 1795 stelde de Nationale Vergadering een nieuw bestuursdocument op. Deze grondwet vestigde een representatieve regering met een tweekamerstelsel, oftewel een bicameraal parlement. Daarmee werden de fundamenten gelegd voor een stabieler bestuur, maar de interne conflicten hielden nauwelijks op.
Vier jaar lang probeerde deze jonge overheid corruptie, een verzwakte economie en sociale onrust in bedwang te houden. Zowel royalisten als radicalen bleven pogingen doen om de macht naar zich toe te trekken.
Te midden van die voortdurende chaos greep generaal Napoleon Bonaparte zijn kans. Het leger onder zijn leiding zette de Nationale Vergadering af. Toen de rook was opgetrokken, verklaarde hij de Revolutie voor voltooid en riep zichzelf in 1799 uit tot staatshoofd.
Politieke veranderingen door de Franse Revolutie
De executie van Marie Antoinette markeerde het definitieve afscheid van de absolute monarchie. Over een keizerrijk werd echter niets gezegd. Vijf jaar later, in 1804, riep Napoleon zichzelf uit tot keizer van Frankrijk.
Rust kende hij nauwelijks. De vijftien jaar die volgden gebruikte hij om zijn macht in Frankrijk te consolideren en oorlog te voeren in heel Europa.
Waar hij ook overwinningen behaalde, voerde hij dezelfde civiele hervormingen door als in Frankrijk.
Gelijke rechten, eigendomsrechten, en het einde van segregatie.
Dat klinkt nobel en rechtvaardig, maar de Code had duidelijke tekortkomingen:
| De Napoleontische Code bepaalt | Maar liet na om te regelen |
| Mannen zijn gelijk | Vrouwen bleven ondergeschikt |
| Iedereen is vrij | Lage drempel voor gevangenschap |
| Eigendomsrechten | Hoge drempel voor bezit |
| Burgerschap als voorrecht | Ongelijkheid voor mensen van kleur |
De Napoleontische Code probeerde een compromis te vinden tussen oude en nieuwe ideeën. Bij complexere thema’s koos het vaak voor conservatieve en traditionele benaderingen.
Sociale veranderingen door de Franse Revolutie
Sociale ongelijkheid was een van de hoofdredenen voor het begin van de Franse Revolutie. De Napoleontische Code bracht meer evenwicht in burgerrechten en economische kansen.
Maar Frankrijk veranderde niet van de ene op de andere dag in een rechtvaardige samenleving. Sterker nog, geen enkel land is dat ooit geworden. Toch blijft de Napoleontische Code tot op heden een pijler van de Franse staat. Eén specifiek aspect ervan blijft sociale verandering aanjagen.
De Franse Revolutie gaf elke burger een stem.
Stemmen is daar één uiting van.
Protesteren is een andere.
Vandaag de dag zijn protesten beter georganiseerd en minder gewelddadig dan destijds, maar ze liggen nog altijd dichter bij de geest van de Revolutie dan het plichtsbesef rond verkiezingen.
Andere grote sociale hervormingen die de Revolutie verankerde:
| Bestuurlijk | Religieus | Onderwijs | Burgers en aristocratie |
| Een centrale regering met Parijs als zetel | Kerkelijk bezit verkocht aan burgers | Centraal geregeld openbaar onderwijs | De adel kreeg land terug, maar verloor privileges |
| Frankrijk verdeeld in 80 departementen | Geen rol meer voor de Kerk in bestuur | Nationale leerplannen | Sterke antiklerikale gevoelens |
| Een gestandaardiseerde wetgeving | Bisdommen aangepast aan departementen | Een Grand Maître aan het hoofd van de Universiteit van Frankrijk | Rechten voor burgers, waaronder eigendom |
| Centrale benoeming van rechters | Pauselijke communicatie via Parijs | Meer technische universiteiten in Parijs | Vrijheid van belastingen en heffingen |
| Een nationale politie | Priesters, nonnen en bisschoppen worden rijksambtenaren | Opleidingsgrond voor een nieuwe politieke klasse | Hypothecaire schuld toegestaan |
Veel van deze hervormingen zijn vandaag nog steeds in werking, vrijwel onveranderd sinds de tijd na de Revolutie.
Doe veel meer kennis op. Neem lessen bij onze docenten Frans op Superprof. Zij helpen je meer dan graag!
Ideologische veranderingen
Ideologische botsingen lagen aan de basis van de Revolutie. Films over deze periode maken dat duidelijk, vooral biografische zoals Danton, waarin zijn idealen botsen met die van zijn vroegere medestander Robespierre.
Zij die geloofden in het goddelijk recht van koningen wilden het koningschap behouden – desnoods in afgeslankte vorm. Deze factie herstelde na Napoleons nederlaag bij Waterloo een Bourbonkoning op de troon.
Hun ideologie was conservatief en wantrouwig tegenover machtsuitbreiding, zowel van henzelf als van koningen. Dat wantrouwen leidde tot felle politieke debatten en een strakke controle op het Franse nationalisme. Ook het politiek katholicisme speelde hierin een grote rol, al namen verlichte denkbeelden steeds vaker de overhand in beleidskeuzes.
De gevolgen van de Franse Revolutie zijn zichtbaar in moderne grondwetten, staatsvormen en burgerrechten.
Religieuze ideologie
Het idee dat koningen door God zijn aangesteld zegt veel over de machtspositie van de Kerk. Tot aan de executie van Lodewijk XVI in 1793 was het koningschap absoluut. Dat was grotendeels omdat de Kerk het idee van goddelijk recht onderwees.
Corruptie in de Kerk en de rijkdom van de hoge geestelijkheid vormden al vroeg een breekpunt.
De Gallische Kerk overheerste het pre-revolutionaire Frankrijk. Revolutionairen radicaliseerden tot antiklerikalisme – het verzet tegen religieuze autoriteit.
Deze woede leidde tot plunderingen van kerken en geweld tegen geestelijken. Naarmate de Terreur vorderde, onderdrukten revolutionairen de Kerk – en ontmantelden haar vervolgens systematisch:
- Meer dan 30.000 priesters werden verbannen
- Duizenden bisschoppen, nonnen en andere geestelijken werden geëxecuteerd
- In 1789 verloor de Kerk haar recht om belasting te heffen
- Kerkelijk bezit werd genationaliseerd en verkocht
Dat betekende niet dat religie verdween uit Frankrijk. De geestelijkheid werd rijksambtenaar en moest trouw zweren aan de Republiek in plaats van aan de Kerk. De paus veroordeelde dit, evenals de grondwet van de Republiek.
Deze impasse zorgde voor een breuk binnen de Franse katholieke Kerk. De invloed van de Kerk nam verder af toen het parlement in 1792 echtscheiding legaliseerde – in strijd met het kerkelijk recht. Ook werd de registratie van geboortes, huwelijken en overlijdens bij de Kerk weggehaald en ondergebracht bij de staat.
Met de afnemende macht van de Kerk verdween ook het idee van goddelijk recht uit de Franse politiek en samenleving. Andere Europese landen volgden dit voorbeeld. Tot op de dag van vandaag zijn Frankrijk en veel van die landen seculier – religie speelt er slechts een marginale rol.
De gevolgen van de Franse Revolutie zijn zichtbaar in moderne grondwetten, staatsvormen en burgerrechten.
Resultaten van de Franse Revolutie
Historici beschouwen de Franse Revolutie algemeen als een van de meest invloedrijke gebeurtenissen – zowel in Europa als wereldwijd. In Frankrijk zelf waren de gevolgen diepgaand.
Veel rijke en invloedrijke edelen vluchtten het land uit. Sommigen vestigden zich in Duitsland, Oostenrijk of Groot-Brittannië. Anderen trokken verder, naar Rusland, Canada of de Verenigde Staten. Waar ze ook terechtkwamen, ze namen hun taal, cultuur en kapitaal met zich mee.
Op grotere schaal hielpen deze edelen het immigratiebeleid van hun nieuwe thuislanden vorm te geven. De politieke ideeën die zij meenamen, beïnvloedden het regeringsbeleid ter plaatse.
In Frankrijk waren de veranderingen nog ingrijpender. Sommige kwesties die tot de Revolutie hadden geleid, bleven tot ver in de 20e eeuw onopgelost. Andere, zoals de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger uit 1789, werden vrijwel meteen omarmd.
Een mensenrechtenverklaring die de waarden van de Revolutie verwoordde.
Invloedrijk wereldwijd, met een heldere visie op wat een staat zijn burgers verschuldigd is.
Maakte het sociale contract tussen burger en staat expliciet.
Ze vestigde het model van bestuur dat wereldwijd navolging kreeg.
Als we de negatieve aspecten even buiten beschouwing laten, is het duidelijk dat haar meest blijvende nalatenschap de representatieve democratie is. Andere voordelen waarvoor de Revolutie streed en die vandaag bestaan:
- Gelijke rechten voor burgers
- Eigendomsrechten
- Scheiding van kerk en staat
- Openbaar onderwijs
- Nationale banken
- Publiek bezit van infrastructuur
Als we de Franse Revolutie en haar nasleep kort moeten samenvatten, zouden we kunnen zeggen: veel tragedie, gevolgd door vooruitgang en stabiliteit. Maar zo’n zin doet deze historische gebeurtenis natuurlijk geen recht.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
