Als je ooit toeschouwer bent geweest van een flamencodans - vurig en pittig, met precieze bewegingen die de passie die zij oproept doen nagalmen - dacht je misschien dat de gitaar slechts een decor is voor de wervelende rokken, klepperende castagnetten en zwevende waaiers.
De Spaanse kunstvorm die bekend staat als Flamenco bestaat uit drie delen: guitarra, canta i baile oftewel gitaar, zang en dans. Het is de traditionele uitdrukking van verlangen en liefde; een fysieke uiting van romantische lust.
Vreemd genoeg bestond deze kunstvorm in het begin alleen uit dansen en toque de palmas - handgeklap. De gitaar was een latere toevoeging; vandaag de dag worden alle flamenco's gedanst op het geluid van een gitaar (en andere instrumenten).
Hoe is het kraakheldere geluid van dit instrument zo ontwikkeld dat het de scherpe sprongen en vingerknipjes van een echte flamencodans begeleidt? Hoe werd het een audioweergave van sensualiteit en vurigheid?
Wij duiken in de geschiedenis van oude Zuid-Spaanse stammen om deze en andere vragen te beantwoorden.
De geschiedenis van de flamenco gitaar
De flamencogitaar was een bijkomstigheid van de reeds bestaande dans- en klapkunst op zang.
Een typische flamenco bestond uit ongeveer vier vrouwelijke dansers en misschien twee mannelijke dansers. Het lied, canto in het Spaans, was de ziel van de zaak; het werd geboren uit vier verschillende culturen: inheemse Andalusiërs, Moren (Arabieren), zigeuners en Joden.
De vervolging van de laatste drie volkeren was aanzienlijk, wat leidde tot een samensmelting van kreten die ook nu nog de flamencocantos kenmerken.
In die tijd maakte de gitaar nog geen deel uit van de flamenco; de dansen werden soms begeleid door traditionele Andalusische instrumenten zoals de viool en de tamboerijn.
Pas aan het eind van de 19e eeuw werd de flamenco - en de gitaar - mainstream.
In Sevilla werd het eerste "zangcafé" of "café cantante" geopend met een paar zangers, een groep dansers en een paar gitaristen.
De toevoeging van gitaarmuziek aan de mix was een nieuw concept dat niet zo goed aansloeg. De cafés werden in het begin niet druk bezocht en de gitaristen speelden eigenlijk maar een bijrol. Het was de rol van de gitaar die de toekomst van deze cafés veranderde.
Omdat veel van de flamenco-gitaarmuziek geïmproviseerd werd, moesten de gitaristen niet alleen de zangers bijhouden, maar ook hun frasering intuïtief aanvoelen om te anticiperen wanneer de volgende vlaag noten het meest effectief zou zijn.
Goede gitaristen waren erg in trek en al snel werd de gitaar een actief onderdeel van de show. Gitaristen bewezen hun virtuositeit door razendsnelle riffs te spelen en zelfs met hun gitaar boven het hoofd te spelen.
De onbetwiste eerste naam in de flamencogitaar geschiedenis is Ramon Montoya, de oom van de beroemde Spaanse gitarist Carlos Montoya. Ramon begon als cafégitarist en wordt vandaag de dag beschouwd als de grondlegger van de moderne flamencogitaarsolo.
Dankzij hem werd de gitaar de derde pijler van de kunst die bekend staat als flamenco.
Ben je geïnteresseerd in het leren spelen van flamenco? Superprof kan je daarbij helpen! Bij Superprof kun je ervaren leraren vinden die in Amsterdam gitaarles aanbieden.
Verschillende soorten flamencogitaar
De typische flamencogitaristen waren niet rijk; hun financiële toestand dwong hen de goedkoopste instrumenten te kopen, meestal gemaakt van cipres en, in vergelijking met de standaard klassieke gitaar, slecht uitgevoerd met een minimum aan materialen.
De flamencogitaar werd gekenmerkt door de afwezigheid van kwaliteitsmaterialen; tot de opleving van zijn populariteit maakte een gitaarbouwer geen onderscheid tussen de kleinere, slappere instrumenten en hun stevigere tegenhangers.
Technische aspecten van de flamenco gitaar
Een flamencogitaar is doorgaans kleiner en lichter dan zijn klassieke tegenhanger. Hij gebruikt nylon snaren in plaats van staal, wat bijdraagt tot de zuivere, scherpe klank van de flamenco, met minder nagalm dan het klassieke instrument.
Op een flamencogitaar zul je eerder stempinnen aantreffen dan de typische stemknoppen van andere gitaartypes. Deze stempinnen lijken sterk op die van een luit of een viool.
Laten we de bijzonderheden van de flamencogitaar eens nader bekijken: waar hij van gemaakt is en hoe hij gemaakt is, hoe je hem stemt en hoe je het meeste uit het spelen haalt.
Bouw
Traditioneel werd de flamencogitaar volledig gemaakt van cipres, waardoor het een lichter instrument werd met een krachtiger geluid. Tegenwoordig kan de body van de gitaar bestaan uit esdoorn, palissander of cipres voor de achter- en zijkanten, en sparrenhout voor het bovenblad.
Het bovenblad van deze gitaren is veel dunner dan dat van klassieke gitaren en er zijn minder interne schoren - nog twee redenen voor de fellere klank.
Omdat flamencomuziek snelle actie vereist, liggen de snaren meestal dichter bij de frets en is de frethals zelf meestal wat smaller dan bij andere gitaren.
Een belangrijk verschil tussen een flamencogitaar en zijn klassieke neef is de golpeador of ‘tapplaat’.
Een flamencogitarist tikt vaak met zijn nagels op de voorkant van zijn gitaar terwijl hij speelt.
Een flamencogitarist zal tijdens het spelen vaak met zijn vingernagels op de voorkant van zijn gitaar tikken; deze percussieve slagen maken integraal deel uit van de flamencotechniek. Herhaaldelijk krachtig tikken kan echter al snel het bovenblad van de gitaar ruïneren; daarom is deze plaat essentieel.
Gitaar Flamenco: stemmen
Zoals je elke andere gitaar zou stemmen, moet je iets hebben om je flamencogitaar op te stemmen. Wat akkoorden betreft, moet je stemmen rond de D-majeur.
Begin met het bespelen van je zesde snaar; die moet één stap onder de conventioneel klinkende E liggen. Als je een piano gebruikt om je gitaar te stemmen, is de gewenste D vijf stappen onder de middelste C.
De vijfde snaar moet hetzelfde blijven: de A direct onder midden C. Je vierde snaar moet ook de D blijven, één stap boven midden C.
Nu wordt het lastig: je derde snaar daalt van G naar F# - drie hele stappen boven midden C op de piano.
Je tweede snaar moet gestemd worden op B (een grote septiem boven de centrale C van de piano) en de hoogste snaar op E - een octaaf en een majeur boven de centrale C van je piano.
Natuurlijk controleer je je stemming en maak je aanpassingen als dat nodig is; verder ben je klaar om flamencogitaar te spelen!
Leer veel meer over flamencogitaren met behulp van een gitaarleraar. Volg gerust gitaarles in Utrecht via Superprof!
Hoe speel je flamencogitaar?
Flamencogitaar vereist dat de snaren worden aangeslagen in de ruimte tussen het klankgat en de brug in plaats van direct boven het klankgat, zoals bij zoveel andere gitaarstijlen.
De ervaren flamencogitarist verwerkt zowel tonale als modale harmonieën in zijn spel, met als nettoresultaat een zuivere, heldere klank.
Naast het tokkelen van de snaren - tirando - 'lopen' de spelers vaak met hun vingers, wat betekent dat ze hun wijs- en middelvinger gebruiken om snel afwisselende noten te spelen. Deze techniek wordt picado genoemd.
Een derde kenmerkende techniek van het flamencogitaarspel heet rasgueado. Het is een overdreven slag waarbij de pols bij de neergaande slag naar buiten klapt, vermoedelijk om de dramatische bewegingen van de dansers te weerspiegelen.
En natuurlijk kan geen gitarist zich flamencogitarist noemen zonder de golpe, het tikken met de vingers op de voorkant van de gitaar.
Naast deze basisbeginselen van het flamencogitaarspel zijn er nog:
- Toque airoso: de levendige, ritmische speelstijl; geeft een briljante klank
- Toque gitano: diep en expressief, bevat veel countertempos
- Toque pastueño: is juist langzaam, rustig
- Toque virtuoso: een uitzonderlijke techniek
- In tegenstelling tot toque corto, wat "basistechniek" betekent
- Toque sobrio: puur spel, geen show
Je zult merken dat het gebruik van het woord 'toque' eerder in dit artikel handgeklap betekende; in algemene termen vertaalt het zich naar 'stijl', wat betekent dat elk van deze technieken een andere stijl laat zien.
Leer alles over flamenco van A tot Z met behulp van een ervaren privé-gitaarleraar. Bij Superprof is dat mogelijk! Je kunt bij Superprof gitaarles kinderen vinden, en ook aan jongeren en volwassenen.
Beroemde flamencogitaristen
Nu je wat weet over flamencogitaar, zul je zeker naar de meesters willen kijken om te zien hoe er gespeeld wordt.
Daarvoor bevelen we Paco de Lucia aan. Aan hem wordt vaak toegeschreven dat hij improvisatie bracht in een toch al geïmproviseerde speelstijl. Als je kunt, probeer hem Entre dos Aguas te zien spelen; je ziet hem duidelijk spelen tussen het klankgat en de brug van zijn gitaar.
Tomatito, zoon van de legendarische gitarist Niño Miguel, heeft veel flamencofeiten op zijn naam staan; hij speelt ook in jazzcombo's en kan tevens behoorlijk tango spelen.
Manolo Sanlúcar begon als kind flamencogitaar te spelen en heeft zijn stempel op het genre gedrukt; zijn Tauromagia is typerend voor flamencocanto oude stijl.
Vincente Amigo, een leerling van Sanlúcar, is al even productief in zijn spel; hij vertegenwoordigt een jongere generatie flamencogitaristen die volhoudt dat hun kunst bedoeld is voor een breder publiek.
Als je maar naar één gitarist op deze lijst luistert, zou dat Pepe Habichuela moeten zijn.
Hij groeide op in Granada en trok vaak met zijn gitaar naar de grotten van Sacromonte, waar hij zijn geluid verfijnde tot het uniek was in de flamencowereld. Vandaag staat hij bekend als een flamencomeester; een van Spanjes beste gitaristen.
Heb jij een favoriete flamencogitarist? Wil je het ons laten weten in het commentaar hieronder?
Leer flamencogitaar spelen
Als je dit artikel leest, heb je vast interesse in het spelen van flamencogitaar. Ben je al gitarist of overweeg je dit zeer sensuele instrument te gaan bespelen?
Dan zul je zeker gitaarles willen nemen, misschien bij je muziekschool in de buurt.
Als je geen gitaarmeester in de buurt hebt, kun je misschien online gitaarlessen overwegen; misschien vind je zelfs een app om je te leren spelen en je te begeleiden bij het stemmen van je gitaar.
Vergeet je Superprof niet?!
Superprof heeft honderden gitaarleraren verspreid over het hele land; er is er vast wel een bij jou in de buurt?
Het voordeel van gitaar leren spelen bij een Superprof-leraar is, naast de lage prijs en dat de eerste les (meestal) gratis is, het feit dat je kunt aangeven dat je flamencogitaar wilt leren spelen.
Je krijgt geen saaie en repetitieve lessen waarin de nadruk ligt op basisakkoordenstructuren en Stairway to Heaven en House of the Rising Sun blijven je waarschijnlijk gespaard - twee standaardwerken die veel gitaarleraren je graag voorschotelen.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
