Als je poëzie, Shakespeare of Nederlandse literatuur studeert, kom je vroeg of laat in aanraking met iets dat een sonnet heet.
Geen idee wat dat is? Geen probleem, want wij zijn hier om je door alle aspecten van deze poëtische vorm te leiden zodat je een onderscheid kan maken met andere soorten gedichten. Aan het eind van dit artikel herken je de belangrijkste kenmerken, zoals metrum, thema en rijmschema, en kun je zelfs overwegen je eigen sonnet te schrijven!
Het mooie van poëzie is dat er, zodra je de sonnetvorm hebt geprobeerd, talloze andere stijlen zijn om te ontdekken. Elke poëtische vorm heeft zijn eigen charme en toepassing. Neem bijvoorbeeld limerick gedichten; deze luchtige gedichten zijn vaak humoristisch en bestaan uit vijf regels met een vast rijmschema.
Wat is een sonnet gedicht
Voor degenen die nog nooit eerder de wereld van de literatuur hebben betreden, laten we beginnen bij de basis. Een sonnet is een vorm van poëzie. Dit betekent dat het woord verwijst naar verschillende gedichten die bepaalde conventies delen op het gebied van lengte, structuur, stijl en thema's. Deze conventies zijn wat een sonnet tot een sonnet maakt (en maak je geen zorgen, we leggen ze hieronder uit).
Of kijk eens naar de haiku gedichten, een traditionele Japanse dichtvorm die in slechts drie regels en zeventien lettergrepen diepe gevoelens overbrengt, vaak met natuur als thema.
Ben je op zoek naar bijles Nederlands voor volwassenen? Vind de ideale privéleraar op Superprof!
De geschiedenis van gedichten sonnet
Het is belangrijk om te onthouden dat poëtische conventies worden bepaald door de geschiedenis. Je moet de geschiedenis van poëtische vormen kennen om echt te begrijpen wat dichters met hun werk doen.
Het sonnet is oorspronkelijk een Italiaanse uitvinding. Het woord "sonnet" komt van het Italiaanse woord sonetto, wat "een klein lied" of geluid betekent. In de dertiende eeuw werd dit poëtische formaat ontwikkeld in Sicilië door een man genaamd Giacomo da Lentini. Deze kleine poëtische vorm (waarvan de conventies nog niet waren vastgelegd) inspireerde de grootste dichters van de Italiaanse Renaissance, waaronder Petrarca, Dante en Guido Cavalcanti.
Door de faam en het productieve werk van deze dichters, werd het sonnet zoals we het nu kennen herkenbaar. Vanaf dat moment begonnen ook dichters in Frankrijk en Engeland sonnetten te schrijven. In heel Europa werden sonnetten populair, en in Nederland werd deze vorm ook omarmd door dichters zoals Joost van den Vondel en Pieter Corneliszoon Hooft. In de Nederlandse literatuur heeft het sonnet een belangrijke rol gespeeld in de Gouden Eeuw.
Wil je een verhaal vertellen of krachtige emoties oproepen? Dan is de epos poëzie iets voor jou. Deze lange gedichten, zoals die van Vondel, zijn perfect om grote thema's als heldendom of strijd uit te werken.
Waarom schrijven dichters in de sonnetvorm?
De sonnetvorm heeft zijn aantrekkingskracht onder dichters al eeuwenlang behouden, en daar zijn verschillende redenen voor. Naarmate je meer vertrouwd raakt met poëzie, zul je zien dat dichters vaak terugverwijzen naar hoe andere dichters vroeger schreven. Het sonnet biedt een uitstekende manier om die traditie voort te zetten.
Ten tweede is de beknoptheid van een sonnet ideaal voor het uitdrukken van een gevoel, gedachte of idee. Door de beperkte lengte kan een krachtige emotie direct en helder overgebracht worden, zonder de mogelijkheid dat de impact verloren gaat in langere vormen.
Daarnaast, hoewel het sonnet traditioneel geassocieerd wordt met het thema liefde, biedt de vorm veel flexibiliteit in de inhoud. Tegenwoordig vind je sonnetten over allerlei onderwerpen, van politiek tot oorlog en zelfs over alledaagse zaken zoals ijs. Dit wordt mogelijk gemaakt door de argumentatieve structuur van het sonnet, wat zoals je verderop zult zien, een essentieel onderdeel is van deze poëtische vorm.
Vergroot je kennis gerust met bijles Nederlands Hilversum – de privéleraren van Superprof staan voor je klaar!
De belangrijkste soorten sonnet gedicht
In de Nederlandse literatuur kennen we verschillende soorten sonnetten. Hoewel het Italiaanse sonnet (ook wel het Petrarca sonnet genoemd) de oorsprong vormt, zijn er varianten ontstaan in verschillende culturen, zoals het Shakespeare sonnet in Engeland. Ook in Nederland zijn dichters creatief omgegaan met de sonnetvorm, waarbij zij soms speelden met de rijmschema's en ritmes, terwijl ze toch vasthielden aan de traditionele veertien regels en de typische volta (de wending in het gedicht).
Voor wie een interactieve en krachtige poëzie-ervaring zoekt, is een slam poetry avond op vrijdag een aanrader. Hier presenteren dichters hun werk live en wordt het publiek meegenomen in intense voordrachten. Ben je meer op zoek naar vrije expressie zonder vaste regels? Dan is vrije vers ideaal, waarbij je volledig vrij bent in ritme en rijm.
We zullen nu kijken naar de belangrijkste types van sonnetten en hoe ze zich onderscheiden in rijmschema en opbouw.
Het Italiaanse sonnet (ook wel bekend als het Petrarcaanse sonnet), het Engelse sonnet (ook wel bekend als het Shakespeare sonnet), en het Spenseriaanse sonnet.
Petrarca sonnet
Het eerste sonnet dat we bespreken is het Petrarca sonnet, ook wel het Italiaanse sonnet genoemd. Deze vorm is vernoemd naar de Italiaanse dichter Francesco Petrarca, een van de belangrijkste beoefenaars van deze dichtvorm. Hij leefde van 1304 tot 1374 en ontwikkelde de strikte structuur van het sonnet zoals we het nu kennen.
Zoals eerder genoemd, is het Petrarca sonnet verdeeld in twee delen: de octaaf (de eerste acht regels) en het sextet (de laatste zes regels). Het octaaf introduceert vaak een vraag of probleem, waarna het sextet een antwoord of oplossing biedt. Een ander belangrijk kenmerk van het sonnet is de volta, de wending in het gedicht, die vaak na de achtste regel komt en de toon of het perspectief verandert.
Hier is een voorbeeld van een Nederlands Petrarca sonnet, geschreven door P.C. Hooft:
"Gij die met 't storten van uw zedig oog
Mijn hart ontsteken kunt tot stormen van verlangen,
O zie me aan, met ogen wel bevangen,
Die diep in mij een zee van vuur ontboog."
In dit fragment zie je hoe Hooft de typische kenmerken van het Petrarca sonnet toepast: het ABBA rijmschema in het octaaf, met een duidelijke volta na de achtste regel. Hier verschuift het gedicht van vurige begeerte naar een introspectieve reflectie op liefde.
Leer meer over Petrarca sonnetten door middel van bijles. Klik hier voor het vinden van bijles Nederlands online via Superprof.
Sonnet rijmschema
Het Petrarca sonnet volgt bijna altijd het rijmschema ABBAABBA in het octaaf. Het sextet biedt meer flexibiliteit, waarbij verschillende rijmschema's mogelijk zijn, zoals CDECDE of CDCDCD. In het Nederlandse sonnet zijn deze schema's vaak overgenomen, maar dichters zoals Hooft en Vondel hebben ook geëxperimenteerd met nieuwe structuren om de Nederlandse taal beter te laten passen binnen de strakke vorm.
Het Shakespeare sonnet
Het Shakespeare sonnet, ook wel het Engelse sonnet genoemd, volgt een andere set regels dan het Petrarca sonnet. Het Engelse sonnet bestaat meestal uit drie kwatrijnen en een distichon (twee rijmende regels), met het volgende rijmschema: ABAB, CDCD, EFEF, GG. Dit is het belangrijkste verschil tussen het Shakespeare en het Petrarca sonnet.
Een klassiek voorbeeld is Shakespeare's Sonnet 130, waarin hij op satirische wijze de overdreven lof van andere dichters bespot die hun geliefden vergelijken met de natuur:
(A) Haar ogen zijn geen greintje als de zee;
(B) Een roos is heel wat roder dan haar mond;
(A) Noemt men room blank, haar borst is grauw als grond;
(B) Is blond haar goud, het hare is doublé…
In dit sonnet vergelijkt de spreker zijn geliefde op negatieve wijze met de natuur, maar in het distichon verandert de toon volledig: ondanks haar 'gebreken' houdt hij oprecht van haar. Dit is typisch voor het Shakespeare sonnet, waar de volta (de wending) vaak aan het begin van het distichon verschijnt. In tegenstelling tot het Petrarca sonnet, waar de wending meestal na de achtste regel komt, kan deze in het Shakespeare sonnet variëren.
Shakespeare gebruikte dit sonnet als satire op andere dichters die hun geliefden vaak op overdreven wijze met natuurpracht vergeleken. In Sonnet 130 gaat hij zelfs zo ver dat de geliefde bijna geheel onaantrekkelijk wordt neergezet, wat de boodschap van zijn oprechte liefde extra kracht bijzet.
In de Nederlandse literatuur vind je vergelijkbare sonnetstructuren bij dichters zoals Jacob Cats en Constantijn Huygens, die ook speelden met de conventies van het sonnet om hun eigen stem en boodschap te laten doorklinken.
Verdiep je in sonnetten met behulp van bijles. Klik hier om bijles Nederlands Den Haag te vinden met een privéleraar van Superprof!
Het Spenseriaanse sonnet
Een tijdgenoot van Shakespeare, Edmund Spenser (1552-1599), bracht een unieke variant van het sonnet voort. Zijn sonnettenreeks Amoretti was zijn belangrijkste bijdrage aan deze vorm, naast andere werken zoals The Faerie Queene, een allegorie over Elizabeth I, en The Shepherd's Calendar, een gedicht over, zoals de titel suggereert, herders.
Het Spenseriaanse sonnet heeft een structuur die lijkt op die van het Shakespeare sonnet, met drie kwatrijnen en een afsluitend distichon. Het bijzondere aan Spenser's sonnetvorm is echter het rijmschema.
Het rijmschema in Spenser's sonnet is ABAB, BCBC, CDCD, EE, waarbij het tweede rijm van het eerste kwatrijn het eerste rijm van het tweede kwatrijn wordt, wat een doorlopende klank creëert. Dit onderscheidt het Spenseriaanse sonnet van het Shakespeare sonnet, dat een eenvoudiger ABAB, CDCD, EFEF, GG schema volgt.
De verschillende soorten sonnet: samenvatting
| Type | Rijmschema | Positie van de Volta |
|---|---|---|
| Petrarcaans | ABBAABBA; CDECDE of CDCDCD | Na het eerste octaaf |
| Shakespeareaans | ABAB, CDCD, EFEF, GG | Na het eerste octaaf of aan het begin van het afsluitende distichon |
| Spenseriaans | ABAB, BCBC, CDCD, EE | Na het eerste octaaf of aan het begin van het afsluitende distichon |
De belangrijkste kenmerken van een sonnet
Zoals we eerder zagen, is een sonnet een gedicht dat in een specifieke vorm is geschreven. Om een sonnet te herkennen, is het belangrijk dat je de specifieke kenmerken van deze vorm kent. Hieronder vind je de belangrijkste eigenschappen van een sonnet op een rij.
| Veertien regels | Vrijwel alle sonnetten bestaan uit veertien regels. Er zijn enkele uitzonderingen, maar dichters doen dit bewust om de conventies te doorbreken. |
|---|---|
| Volta | Een sonnet is doorgaans verdeeld in twee delen, meestal een octaaf van acht regels en een sextet van zes regels. De scheiding tussen deze twee delen heet de volta, oftewel de wending, waar de toon of het perspectief van het gedicht verandert. |
| Jambische pentameter | Dit verwijst naar het metrum van het gedicht, oftewel het aantal lettergrepen per regel. Een 'jamb' bestaat uit twee lettergrepen: de eerste onbeklemtoond en de tweede beklemtoond. 'Pentameter' betekent dat elke regel vijf van deze jamben heeft, dus tien lettergrepen in totaal: onbeklemtoond, beklemtoond; onbeklemtoond, beklemtoond, enzovoort. |
| Rijmschema | Verschillende soorten sonnetten hebben verschillende rijmschema's, en sommige sonnetten rijmen helemaal niet! Hieronder vind je meer informatie over de variaties in rijmschema's. |
Met deze kenmerken in gedachten kun je een sonnet gemakkelijk herkennen en waarderen, en kun je zelfs je eigen sonnetten schrijven met respect voor deze klassieke regels.
Overweeg om je in te schrijven voor poëzielessen om diep in de kunst van poëtische expressie te duiken. Deze flexibele lessen geven je de mogelijkheid om van waar dan ook te leren, in je eigen tempo. Je kunt verschillende poëtische vormen en technieken verkennen en krijgt persoonlijke feedback van ervaren dichters. Daarnaast kun je deelnemen aan interactieve workshops en in contact komen met een gemeenschap van andere poëzieliefhebbers. Door je schrijfvaardigheden te verbeteren en je eigen stem te ontwikkelen, helpen online poëzielessen je om je creativiteit verder te ontplooien en je dichtkunst te verfijnen.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
