De term "grootmeester" wordt vaak geassocieerd met leiders van militaire of religieuze ordes, maar binnen de schaakwereld staat het voor het hoogste niveau van vaardigheid en prestatie. Als grootmeesters de absolute top van het spel vertegenwoordigen, rijst de vraag: hoe kan het dat er meer dan één is? En betekent het feit dat iemand jonger is automatisch dat hij of zij beter is dan een oudere grootmeester?
Gelukkig heeft de Internationale Schaakfederatie, FIDE, heldere richtlijnen opgesteld voor het toekennen van deze prestigieuze titel. In dit artikel legt Superprof uit hoeveel grootmeesters er vandaag de dag zijn en wat er nodig is om tot die exclusieve groep te behoren.
Volgens FIDE is het huidige aantal schaakgrootmeesters, per februari 2025, 2087. Het aantal actieve grootmeesters is echter veel lager, omdat sommige spelers met pensioen gaan of niet meer actief zijn. Actieve grootmeesters zijn zij die in het afgelopen jaar hebben deelgenomen aan toernooien met rating.
Wat is een schaak grootmeester?
De titel van schaakgrootmeester is de hoogste onderscheiding die een schaker kan behalen, met uitzondering van de wereldtitel. Eenmaal toegekend, blijft de titel levenslang geldig. Alleen in uitzonderlijke gevallen, zoals bij bewezen valsspelen of fraude, kan de titel worden ingetrokken.
Om grootmeester te worden, is het niet genoeg om simpelweg elk potje te winnen of bekend te staan als een schaakwonder. Er zijn duidelijke stappen die je moet volgen en specifieke vereisten waaraan je moet voldoen voordat je überhaupt in aanmerking komt. En zelfs dán krijg je de titel niet automatisch. Je moet zelf een officiële aanvraag indienen bij FIDE om erkend te worden als grootmeester.
Er zijn verschillende routes naar het grootmeesterschap, afhankelijk van persoonlijke omstandigheden buiten het bord. Zo gelden er bijvoorbeeld aparte voorwaarden voor jonge spelers of voor vrouwen.
Over vrouwen gesproken, wist je dat zij al lang vóór The Queen’s Gambit een stempel drukten op de schaakwereld? Lees verder en ontdek meer over enkele van de meest invloedrijke vrouwelijke grootmeesters in de geschiedenis.
Hoe worden spelers grootmeester?
Laat voor nu even de noodzaak voor toewijding en een vroege start buiten beschouwing, hoewel dat belangrijke persoonlijke factoren zijn om het hoogste niveau in schaken te bereiken. De internationale schaakfederatie FIDE hanteert namelijk specifieke, objectieve criteria waaraan elke speler moet voldoen om in aanmerking te komen voor de titel van grootmeester.
Een norm is een toernooi waarin je moet deelnemen aan partijen tegen minstens drie grootmeesters uit verschillende landen. Deze toernooien kennen een minimale tijdslimiet van 120 minuten per partij en bestaan uit ten minste negen rondes, waarvan een deel tegen grootmeesters gespeeld moet worden. Om als officiële norm te gelden, moet het toernooi worden geleid door een erkend internationaal arbiter.
Aankomende grootmeesters moeten deelnemen aan minstens drie van dit soort toernooien en daarbij in elk toernooi een Elo-prestatie van minimaal 2600 behalen. Pas dan tellen hun resultaten mee voor de kwalificatie voor de grootmeestertitel.
Hoe werkt het ELO-rating systeem?
In een toernooi nemen jij en je tegenstander plaats aan het bord met een rating die jullie hebben opgebouwd op basis van eerdere prestaties. Als je tegenstander sterker is, heeft die een hogere rating dan jij. Is die speler juist zwakker, dan ligt de rating lager. Stel dat je het opneemt tegen een sterkere speler.
Als jij die partij wint, neem je een deel van hun rating over. Jouw score stijgt, terwijl die van hen daalt.
Het Elo-systeem is ontworpen om het vaardigheidsniveau van schakers zo nauwkeurig mogelijk te meten. Het gaat daarbij niet om het simpelweg verzamelen van punten die je voor altijd behoudt. Je moet je rating voortdurend verdedigen én verbeteren. Het systeem laat ook zien dat je je rating moet verdienen; het is geen automatische beloning voor simpelweg meedoen.
Je kunt beginnen met het opbouwen van je rating door deel te nemen aan toernooien die bijvoorbeeld georganiseerd worden door je plaatselijke schaakclub. Zit je nog op school, dan kun je lid worden van de schaakclub en wedstrijden spelen tegen andere scholen in de regio.
Daarnaast is het belangrijk dat je je aansluit bij de nationale schaakbond en jezelf registreert als FIDE-lid.
Laten we nu eens kijken naar andere routes die een schaker naar de grootmeestertitel kunnen leiden.
Te vinden in Rusland!
Stappen om grootmeester te worden: FIDE-titels
Vrijwel elke serieuze schaker richt zich op de ultieme titel: grootmeester. Maar wie écht goed op de hoogte is, mikt nog hoger, op de status van “supergrootmeester.” Die term is niet officieel erkend, maar als je dan toch doelen stelt, waarom zou je jezelf beperken?
Net zoals in vechtsporten het bandensysteem wordt gebruikt, hanteert FIDE een hiërarchie waarmee schakers kunnen worden ingedeeld:
- Candidate Master (CM) – vanaf 2200 Elo-rating. Deze titel werd ingevoerd in 2002.
- FIDE Master (FM) – vanaf 2300 Elo-rating. De Filipijnse Alekhine Nouri behaalde deze titel al op zevenjarige leeftijd.
- International Master (IM) – vereist onder andere een 2400-rating en het behalen van normen, al bestaan er ook alternatieve routes naar deze titel.
- Grandmaster (GM) – de hoogste officiële titel binnen het schaken.
Het is niet nodig om elke stap in deze ladder te doorlopen om grootmeester te worden. Sommige spelers, zoals Mikhail Tal en Anish Giri, behaalden hun GM-titel zonder ooit officieel International Master te zijn geweest. Bobby Fischer, het Amerikaanse schaakwonder dat wereldfaam verwierf door Boris Spassky te verslaan in de “Game of the Century,” kreeg zowel de IM- als GM-titel simpelweg omdat hij aan alle voorwaarden voldeed, niet omdat hij bewust op de titels mikte.
Vandaag de dag werkt het anders. De titel wordt niet meer toegekend op basis van verdiensten of reputatie alleen. Er gelden strikte criteria en elke speler moet het volledige traject aantonen.
Laten we nu kijken naar de verschillende manieren waarop een schaker de IM-titel kan behalen.
Hoeveel vrouwelijke schaak grootmeesters zijn er?
Daarnaast kent FIDE ook een aparte titel: Woman Grandmaster (WGM). Deze titel is exclusief voor vrouwelijke spelers en kent andere vereisten dan de algemene grootmeestertitel. In 2020 waren er wereldwijd 458 actieve WGMs.
Vanaf 2024 hebben 42 vrouwen de Grandmaster (GM)-titel ontvangen van de Internationale Schaakfederatie (FIDE).
De eerste vrouw die de algemene GM-titel behaalde was Nona Gaprindashvili, in 1978. Sindsdien is het aantal vrouwelijke grootmeesters langzaam toegenomen, maar ze maken nog altijd slechts een klein deel uit van het totale aantal GMs wereldwijd.
Een wereldkampioenschap schaken winnen
De stereotype schaker is een man, ouder, vaak wit en een beetje nerdy. Oh, en waarschijnlijk ook introvert. Maar échte schakers komen van over de hele wereld. Ze bestaan in alle vormen, maten, leeftijden, intellectuele niveaus en persoonlijkheidstypes.
| Categorie | Competitie | Titel toegekend | Voorwaarden |
| Senioren | Wereldkampioenschap Senioren (50+ en 65+ divisies) | International Master (IM) | Tweede of derde plaats |
| Vrouwen | Wereldkampioenschap voor vrouwen | International Master (IM) | Tweede plaats |
| Jeugd (O16/O18) | Wereldkampioenschappen Jeugd | International Master (IM) | Winnaar met Elo van 2200+ |
| Jeugd (O20) | Wereldkampioenschap Junioren | International Master (IM) | Tweede of derde plaats met vereiste rating |
In dat licht rijst de vraag: zouden internationale schaaktoernooien niet meer op maat moeten worden ingericht, in plaats van volgens een vast stramien?
Zoals eerder genoemd, is de schaakwereld vandaag de dag heel anders dan in de tijd van Bobby Fischer. Waar Fischer op zijn vijftiende al de grootmeestertitel behaalde, is de huidige schaaksensatie Abhimanyu Mishra de jongste speler ooit die de IM-titel wist te bemachtigen.
Met inmiddels twee normen op zak en ruim voldoende punten is hij hard op weg om het record van Sergey Karjakin te verbreken als jongste grootmeester aller tijden.
Over Karjakin gesproken: hij komt uit het land met de meeste grootmeesters ter wereld. Weet jij welk land dat is?
Grootmeesters die nooit wereldkampioen zijn geweest
Zie je hoe FIDE de semantiek uit de ratingdiscussie heeft gehaald? Door duidelijke drempelwaarden vast te stellen, weten spelers exact wat er nodig is om een bepaalde titel te behalen. In tegenstelling tot de oorspronkelijke betekenis van het woord, is het tegenwoordig niet de best gerangschikte speler die zich “grootmeester” mag noemen, maar iedere speler die aan de hoogste FIDE-criteria voldoet.
Het systeem van FIDE maakt zelfs meerdere routes mogelijk om titels te behalen.
Niet elke speler bewandelt het standaardpad, en ook lang niet elke grootmeester heeft ooit meegestreden om de wereldtitel. Fischer even buiten beschouwing gelaten, zijn situatie was uitzonderlijk, zijn er verschillende grootheden die hun titel verdienden zonder ooit echt in de schijnwerpers te staan:
- Levon Aronian: een stabiele speler met een goede ranking die de pech had om te moeten concurreren net toen Magnus Carlsen opkwam.
- Vasyl Ivanchuk: een elite speler wiens pech was dat hij leefde in het tijdperk van Kasparov en Karpov.
- Viktor Korchnoi: die met dezelfde grootheden moest concurreren als Ivanchuk.
- Efim Geller: die altijd in de schaduw speelde van Fischer en Tigran Petrosian.
- Paul Keres: die zijn kans op een wereldtitel werd ontnomen door de Tweede Wereldoorlog.
Er zijn er meer, natuurlijk. Véél meer. Hun namen en legendarische schaakvaardigheden bewijzen dat je niet elke stap hoeft te volgen om grootmeester te worden. Kortom: je zou moeten doen wat alle grootmeesters vóór jou hebben gedaan, jezelf volledig aan het spel wijden.
Wat vind jij het meest indrukwekkend aan een grootmeester?
Over de titel schaakgrootmeester
Ongeacht hoe schakers hun grootmeestertitel hebben behaald, of ze nu het standaardtraject volgden of via een snellere route, en of ze tot de categorie senioren, junioren of vrouwen behoren, staan er op dit moment 2087 namen op de officiële lijst van FIDE-grootmeesters.
Het aantal actieve grootmeesters is echter aanzienlijk lager. Wie de titel eenmaal verdient, behoudt die levenslang, behalve in gevallen van valsspelen. Dat betekent dat een speler zich uit het competitieve schaken kan terugtrekken, waardoor je hem niet hoeft te verslaan, of dat iemand inactief raakt door bijvoorbeeld een pauze in te lassen of te stoppen zonder een formeel afscheid. Zelfs wanneer een grootmeester overlijdt, blijft zijn naam op de lijst van FIDE staan.
Als je alleen kijkt naar spelers die nog actief zijn en voldoen aan de voorwaarden, zoals een Elo-rating boven de 2500, dan blijft er een veel kleinere groep over. In totaal gaat het dan om 735 actieve grootmeesters.
Als jij van plan bent om je naam ooit aan die lijst toe te voegen, wil je waarschijnlijk eerst weten wie er op dit moment bovenaan staat.
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
