Er is ruimte in de ruimte voor iedereen.
Joeri Gagarin
Stel je een leven voor zonder je mobiele telefoon, of dat je op pad gaat naar een onbekende plek zonder de hulp van een wereldwijd positioneringssysteem (GPS). Of dat je ’s ochtends op de fiets naar school of werk gaat zonder enige reden om te twijfelen aan de zon die die hele dag zou blijven schijnen. Al deze alledaagse diensten en draagbare technologieën zijn het resultaat van ontdekkingen uit de ruimterace.
Tegenwoordig bedreigen geopolitieke spanningen ons vermogen om weerspatronen en klimaatveranderingen te detecteren. Erger nog: die spanningen versnellen het werk aan defensieprojecten zoals antisatellietwapens (ASAT’s). De scherpste geesten in de wetenschap zijn bezig met het bouwen van nieuwe technologieën om economische en militaire belangen te dienen – maar enkel voor de landen die hen hebben ingezet, niet voor het wereldwijde welzijn.
De wetenschap floreert bij het delen van informatie. Overheden zijn echter terughoudend in het vrijgeven van nieuwe ontdekkingen, ook wetenschappelijke. We leven in een tijd van felle politieke en economische concurrentie. Om ruimte te vinden voor samenwerking in de ruimtevaart, kijkt Superprof naar:
- De oorsprong van de ruimterace
- Domeinen waar samenwerking voorop staat
- Gebieden waar concurrentie overheerst
- Plekken waar een evenwicht tussen belangen mogelijk is
The New Space Race: Rivaliteit in een Commerciële Ruimtevaarttijdperk
CAVU is een luchtvaartterm die vliegomstandigheden beschrijft. Het staat voor Ceiling and Visibility Unlimited, oftewel: geen wolkendek, onbeperkt zicht. Tot 1957 was dat van toepassing op ons hele sterrenstelsel.
De ruimtewedloop begon als geopolitieke strijd tussen grootmachten, maar evolueerde naar commerciële en technologische rivaliteit. Totdat het Sovjetruimteprogramma in oktober van dat jaar Spoetnik I lanceerde, de eerste satelliet die de aarde omcirkelde. De ruimterace Koude Oorlog begon met Spoetnik en eindigde met de maanlanding van Apollo 11 in 1969. De Sovjets kondigden Spoetnik aan en publiceerden zelfs informatie. Nieuwsmedia berichtten er in wisselende mate over en vanaf dat moment raakten ingewijden massaal besmet met ruimtekoorts.
In Groot-Brittannië voelde het publiek zowel ontzag als angst. In de VS leidde Spoetnik tot een nationale crisis. De Amerikanen beschikten op dat moment niet over vergelijkbare technologie. Maar het duurde niet lang voor er een reeks projecten werd opgestart.
China’s ruimtestation Tiangong biedt plaats aan zes astronauten.
Het Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA) was een van de eerste Amerikaanse overheidsorganisaties die defensietechnologie ontwikkelde. Negen maanden na de lancering van Spoetnik richtte de VS het National Aeronautics and Space Administration (NASA) op.
De Sovjets waren trots op hun successen in de ruimtevaart en hadden ook veel om over op te scheppen. Over hun mislukkingen, die er eveneens veel waren, zwegen ze liever. Lange tijd probeerde de VS hen in te halen, maar bleven ze ook zelf geheimzinnig over technologische doorbraken. De ruimterace begon tijdens de Koude Oorlog – spionage was toen aan beide zijden gemeengoed.
Die geheimhouding uit de Koude Oorlog bestaat nog steeds, ondanks dat die periode al meer dan dertig jaar achter ons ligt. De ruimterace draaide destijds om ontdekking en innovatie – maar met verschillende motieven. Het Sovjetprogramma innoveerde met als doel ruimteverkenning én als bewijs van Sovjetovermacht. De VS innoveerden juist om de Sovjets te overtreffen en Amerikaanse dominantie te vestigen.
Vroege Samenwerking in de Ruimtevaart
De new space race draait om commerciële ambities, met bedrijven als SpaceX, Blue Origin en China’s ruimtevaartorganisatie in de hoofdrol. De ruimterace markeert een periode waarin landen én bedrijven strijden om toegang, invloed en innovatie in de ruimte. Los van nationalistische gevoelens, waren technologische vorderingen minstens zo belangrijk als de samenwerking tussen kosmonauten. Russische kosmonauten en Amerikaanse astronauten, die werkten binnen hun eigen programma’s, hadden onderling geen reden tot vijandigheid. Zeker niet aangezien NASA in de jaren 80 routinematig astronauten naar Rusland stuurde voor training.
In die tijd was het internationale ruimtestation ISS nog niet gebouwd. Mir, het tweede Sovjet-ruimtestation, draaide al jaren om de aarde. Het eerdere Saljoet-programma van de Sovjets had vijftien jaar geduurd en boekte ongekende successen. De VS realiseerden zich dat ze veel konden leren door samen te werken met het Russische ruimteagentschap.
De VS wilden een eigen ruimtestation bouwen, maar de financiering daarvoor kwam niet rond. Het op één na beste alternatief was om Amerikanen naar Rusland te sturen om daar ervaring op te doen in een baan om de aarde. Die beslissing was niet moeilijk. Ondanks alle verschillen tijdens de Koude Oorlog werkten Russische en Amerikaanse ruimtevaartorganisaties al samen sinds halverwege de jaren 70.
In totaal vlogen er binnen wat ook wel het Phase One Project werd genoemd elf gezamenlijke missies. De baan van Mir begon na bijna tien jaar te vervallen en storingen kwamen vaker voor. Tegen de tijd dat Mir uit dienst werd genomen, was de Koude Oorlog voorbij. De samenwerking tussen de Shuttle en Mir legde de basis voor het ISS, het meest samenwerkingsgerichte ruimteproject tot nu toe.
Belemmeringen voor Samenwerking
The new space race richt zich op Mars, ruimtestations en satellietnetwerken — en niet langer alleen op prestige tussen staten. De samenwerking rond het ISS duurt tot op de dag van vandaag voort, ondanks dreigementen van zowel de Russische als Amerikaanse overheid om het programma te ondermijnen. Japan, Canada en de Europese ruimtevaartorganisatie ESA dragen bij aan de financiering en delen hun bevindingen. Eventuele spanningen ontstaan bij de regeringen – de deelnemers aan het programma blijven samenwerken en informatie uitwisselen.
De aanhoudende oorlog en de sancties die de VS Rusland oplegden, bedreigen deze samenwerking. Ook moeten we kijken naar de leeftijd en toestand van het ISS. Storingen komen vaker voor en de reparaties worden duurder. Het ISS zou in 2024 met pensioen gaan, maar die datum wordt waarschijnlijk uitgesteld tot ten minste 2030.
NASA heeft drie contracten ter waarde van miljoenen dollars toegekend aan private bedrijven om een nieuw ruimtestation te ontwerpen en te bouwen. De eisen stellen dat er altijd twee Amerikaanse wetenschappers aan boord kunnen zijn. Het bedrijf mag de overige ruimte naar eigen inzicht verhuren – bijvoorbeeld voor ruimtetoerisme. Tot nu toe bevat NASA’s plan geen enkele vorm van internationale samenwerking.
Private ruimtevaartbedrijven zoals Blue Origin creëren economische barrières voor samenwerking. Dit wordt het duidelijkst bij de rivaliteit tussen Bezos en Musk, die elk miljoenen besteden aan lobbyen bij de Amerikaanse overheid om lucratieve contracten binnen te halen. Stel je nu eens voor dat deze twee het zouden moeten opnemen tegen een even gekwalificeerde en vermogende partij buiten de VS.
De stappen van Amerikaanse wetgevers tegen China zijn een ander voorbeeld van hoe kansen beperkt worden. In 2011 nam de VS het Wolf-amendement aan, dat NASA verbiedt om zonder goedkeuring van het Congres overheidsgeld te besteden aan samenwerking met China. Dat amendement is sindsdien jaarlijks verlengd.
De Amerikaanse anti-China-houding staat in contrast met de samenwerking tussen ESA en China. Sinds het begin van de jaren 2000 werken deze ruimteagentschappen samen aan verschillende wetenschappelijke projecten. Het onderzoeken van het aardmagnetisch veld en het rapporteren over oppervlakte- en atmosferische condities behoren tot hun bekendste initiatieven.
Doelen van de Nieuwe Ruimterace
Ruimtetoerisme zou enige ruimte voor samenwerking kunnen bieden – al is het geen structurele samenwerking. Het Amerikaanse bedrijf Space Adventures werkte samen met NASA om negen ruimtetoeristen naar het ISS te brengen. Toen het Amerikaanse shuttleprogramma in 2011 werd beëindigd, sloot NASA een overeenkomst met het Russische ruimteagentschap.
Met dat contract kon NASA blijven zorgen voor bevoorrading en bemanning van het ISS. Space Adventures kon zijn activiteiten voortzetten en heeft inmiddels weer een paar zitplaatsen gereserveerd op een Russische vlucht dankzij die overeenkomst. Maar economische belangen in de ruimte gaan verder dan het plezieren van een handjevol mensen die ruimtetoerisme kunnen betalen.
De ruimterace uit de Koude Oorlog en de maanlanding wakkerden speculaties aan over mogelijke rijkdommen in de ruimte. Asteroïdemijnbouw werd al toen als serieuze optie gezien. De laatste tijd horen we weer vaker geluiden over het delven van grondstoffen uit de ruimte, vooral van bedrijven met diepe zakken.
Tot nu toe heeft geen enkel wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat asteroïdemijnbouw economisch haalbaar zou zijn. Het is duur en gevaarlijk werk, met een lange periode tussen investering en mogelijke opbrengst. Alleen de VS en Japan hebben missies uitgevoerd om het kapitaal in asteroïden te verkennen – en die missies zijn inmiddels meer dan tien jaar oud.
Het meest zorgwekkende aspect van de nieuwe ruimterace is het militaire karakter. De Chinese ruimte-ambities hebben vooral in de VS paniek veroorzaakt. China werd nooit toegelaten tot het ISS vanwege het Wolf-amendement. Daarom bouwden ze hun eigen ruimtestation: de Tiangong, dat momenteel een bemanning van drie heeft, maar plaats biedt aan het dubbele.
Terwijl China hun station bouwde en lanceringen voorbereidde, blies de VS een plan uit de Koude Oorlog nieuw leven in om Amerikaanse belangen in en vanuit de ruimte te verdedigen. Decennialang gingen de prioriteiten op aarde voor en werd het Amerikaanse Space Force-initiatief nauwelijks gefinancierd. Maar toen China hun Tiangong-programma aankondigde, kreeg Space Force plots de hoogste prioriteit.
De VS geeft veruit het meeste geld uit aan ruimteonderzoek. Maar de regering wordt steeds terughoudender met de kennis die wordt opgedaan tijdens ruimtevluchten. Bovendien worden er steeds meer barrières opgeworpen om wetenschappelijke informatie tegen te houden.
De VS beroept zich geregeld op de International Traffic in Arms Regulation (ITAR) en de Arms Export Control Act (AECA) om de verspreiding van kennis te beperken. Beide zijn wetten uit de Koude Oorlog, waarvan het gebruik de afgelopen twintig jaar is toegenomen. Of ze daadwerkelijk bijdragen aan de nationale veiligheid van de VS is onderwerp van debat.
Militaire verdediging en economische exploitatie mogen niet de enige doelen zijn van de nieuwe ruimterace. In 1967 erkenden de Verenigde Naties al de noodzaak “om te voorkomen dat nationale rivaliteit zich uitbreidt naar dit nieuwe domein.” Sinds de jaren 80 bevestigt de Algemene Vergadering van de VN dit standpunt.
Ongeacht de houding van de VS, verkiest de internationale gemeenschap samenwerking en het delen van kennis. Het Outer Space Treaty van de VN bevat richtlijnen voor samenwerking in de ruimte. Zoals Joeri Gagarin zei bij zijn terugkeer op aarde: “Er is ruimte in de ruimte voor iedereen.” Er is geen behoefte aan overheersing of suprematie.
Wat vind jij het belangrijkste doel van ruimtevaart?
Vond je dit artikel leuk? Laat een beoordeling achter!
Laden...
